სტრინდბერგის “შემოდგომა”

19 ნოე

სტრინდბერგის „შემოდგომა“

ცოლ-ქმარს ერთმანეთი ჩუმად, თავისებურად უყვარდა. ათი წელია ერთად იყვნენ. როცა ბავშვები გაჩნდნენ, მათი გრძნობა უფრო მოვალეობაში გადაიზარდა. ქმარს ახალი სამსახურის გამო, ქალაქის ერთი თვით დატოვება უწევს. კაცი მატერიალური უზრუნველმყოფელია, ქალი ბავშვებს უვლის. ქალის სილამაზე ამასობაში ოდნავ შებღალულა, მაგრამ ის ხომ მხოლოდ ქმარზე არ ზრუნავს, არამედ იმ „კომუნაზე, რომელიც თავად შექმნა.“ – ასე ქმარი იმშვიდებს თავს. – თითქოს ყველაფერი ნორმალურად იყო, მაგრამ „იქნებ უფრო მეტხანსაც შეენარჩუნებინა ახალგაზრდობა, ამდენი სული რომ არ ჰყოლოდა გამოსაკვები, მარტო რომ ყოფილიყო, თუმცა წამითაც არ უნანია ეს.“
ოჯახიდან მოშორებულ ქმარს ათი წლის წინანდელი მეუღლე-სატრფო ენატრებოდა.
„ინანიებდა ყოველ უხეშ სიტყვას, ყოველ სიმწარეს, რაც კი ამ ხნის განმავლობაში შეახვედრა ცოლს.“ უგზავნის სასიყვარულო წერილებსა და ლამაზ ღია ბარათებს… ამიტომაც სწერდა მას არა როგორც ოჯახის დედას, არამედ, როგორც საცოლეს, საყვარელს. გონებაში ამოუტივტივდა დავიწყებული მელოდიები, რომანსები, ჩიტები თუ ყვავილთა სურნელი. არც პასუხები აყოვნებდა და გაჩაღდა ერთი რომანტიკული მიმოწერა. მაგრამ მივლინების დროც იწურებოდა და კაცს გული მღელვარებით ევსებოდა: „მას მიმოწერა საყვარელთან ჰქონდა. მაგრამ დიასახლისსა და დედაში იპოვიდა სატრფოს?“ და რადგან ცოლის ხილვა წინსაფარში არ სურდა, გადაწყვიტა, მას იმ სასტუროში შეხვედროდა, სადაც თაფლობის თვე გაატარეს და ბედნიერი მოგონებები ჰქონდათ. ამაზე მან ცოლს წერილობით აცნობა და მისი მხრიდანაც აღტაცებული თანხმობა მიიღო. ორი დღის შემდეგ კაცი დათქმულ ადგილას ჩადის,
სექტემბრის სასიამოვნო დღეა, სასტუმროს მყუდროებაზე ზრუნავს და ა. შ. ნუთუ ჩამოვა, თუ ბავშვების ავადმყოფობა შეაჩერებს, ან რაიმე სხვა მიზეზი? „ბავშვებზე ახლა ისე ფიქრობდა, როგორც რაღაც დაბრკოლებაზე, რომელმაც ცოლს დააშორა.“
აი, თეთრ ცხვირსახოცს უქნევს ცოლი გემიდან. ქალი თითქოს ის არის და არც არის. საუბარი თავიდანვე ისე ვერ აეწყო. შემდეგ ქმარმა გასეირნება შესთავაზა. ამ პატარა კურორტზე შემოდგომის განწყობა სუფევდა: ბაღები დაცარიელებული, ხეები შემოძარცვული, ყვავილები დაყვავილებული, სასტუმროებში სიჩუმე…
მოძებნეს ის აგარაკი, რომელშიც ადრე ცხოვრობდნენ. აგარაკი „აივნითა და ერთი ბეწო ბაღით.“ „და მაშინვე წამოიშალა მოგონებები. აი, ამ ოთახში დაიბადა მათი სიყრმის შვილი. …აი, ვარდის ბუჩქი, რომელიც თვითონ დარგეს. კვლები კი, რომლებშიც მარწყვს რგავდნენ, გაიბარდა და პატარა მდელოებად იქცა. ორ იფანზე კიდევ ჩანდა მათი საქანელების თოკების კვალი.“
შემდეგ რესტორანში ისევ ძველ მაგიდასთან სადილი და წარსულის თავბრუდამხვევი მოგონებები…
„–იმღერე რამე, უთხრა ქმარმა და როიალს სახურავი ახადა.“
მცირედი ყოყმანის შემდეგ, ქალი ამღერდა: „რას ეძახიან ქვეყანას, ჩემი მიჯნური რომ ცხოვრობს?“ მაგრამ, სამწუხაროდ, ხმას ძალა და სისუფთავე დაჰკარგვოდა. ბგერები ყალბად ჟღერდა. „სიმღერა ხან ყვირილს წააგავდა, სულის საბრალო, სასოწარკვეთილ ყვირილს, რომელმაც იცის, რომ დღე გავიდა და საღამო ახლოვდება.“
რომ დაამთავრა, ერთხანს ელოდა, რომ ქმარი მივიდოდა, მაგრამ ამაოდ. ოთახში სიჩუმე სუფევდა. როცა ქალი საკამით შემოტრიალდა, დაინახა, რომ ქმარი დივანზე იჯდა და ტიროდა.
შემდეგ ცოლს მადლობა გადაუხადა, ყავაზე მშვიდი საუბარი ჰქონდათ ცხოვრებისეულ საკითხებზე.
კაცი საძინებელში შევიდა. ქალი ერთხანს დიასახლისს ესაუბრა: ჯერ ხახვის დამწნილებაზე, შემდეგ შალეულის რეცხვაზე.
ქალმა საძინებლის კარზე რომ დააკაკუნა, პასუხი არავინ გასცა, ხოლო როცა კარი შეაღო, ქმარს ეძინა.
მეორე დღეს გაისეირნეს, მთაზე ძლივს ავიდნენ, ფეხები აღარ ემორჩილებოდათ. ბოლოს ქმარმა სამსახურზე დაიწყო საუბარი, ცოლმა – ბავშვებზე. ქმარმა თავისი ფიქრიც გაანდო: „დავბერდით, დედიკო, ჩვენი გაზაფხული წავიდა, და კმაყოფილი ვიყოთ იმით, რაც გვქონდა. თუ წინააღმდეგი არა ხარ, პირდაპირ საღამოს გემით დავბრუნდეთ შინ.“
რას იტყვით, მართლაც ყველაფერს თავისი დრო აქვს, არა?

ჰერმან ჰესეს ბრძნული აზრები

11 ნოე

ჰერმან ჰესეს ბრძნული აზრები
ჰ. ჰესეს ბრძნული აზრები

მგონი უკვე მითქვამს, ჰერმან ჰესე თუ რაოდენ პატივსაცემი მწერალი და პიროვნებაა ჩემთვის. გარდა ნაწარმოებებისა, აღტაცებაში მოვყავდი მის მიერ სხვადასხვა თემაზე გამოთქმულ აზრებს, რაც ჩემს აზროვნებასთან თითქმის თანხვედრაში მოდიოდა. დღეს გადავწყვიტე, ზოგიერთი მათგანი შემოგთავაზოთ. მაგალითად, წიგნის კითხვის შესახებ ამბობს, რომ ზოგიერთს ძალზე ეძნელება კითხვა, მაგრამ კითხულობს იმისათვის, რომ აქედან განათლება უნდა მიიღოს, რაც ასე აუცილებელია, მეორენი კითხულობენ გასართობად, დროის მოსაკლავად და, ამდენად, მათთვის სულ ერთია, რას წაიკითხავენ. ეს მეხსიერებით აღდგენილი მოსაზრება იყო, ახლა მოდით, მივყვეთ ჰესეს სიტყვებს:

უგუნური და გაფანტული განწყობით კითხვა, ეს იგივეა, რაც მშვენიერ გარემოში თვალახვეული სეირნობა. უნდა ვიკითხოთ არა იმისთვის, რომ დავივიწყოთ საკუთარი თავი და ჩვენი ყოველდღიურობა, არამედ, რათა უფრო ძლიერ შევინარჩუნოთ ცხოვრების საზრდელი კიდევ უფრო მოწიფული ცნობიერებით.
წერილიდან „კითხვის შესახებ“.

რელიგიაზე

…ხშირად მეუბნებიან, რომ დღეს ღვთისმოსავი (მოწიწებული) ადამიანები აღარ არსებობენ. მაშინ, ასევე მშვენივრად შეგვეძლო გვეთქვა, რომ დღეს არავითარი მუსიკა და აღარავითარი ცისფერი ზეცა აღარ არსებობს. მე ვფიქრობ, ბევრი ღვთისმოსავია ირგვლივ. თავად მეც ასეთი ვარ, მაგრამ ყოველთვის ასეთი როდი ვიყავი.
…ღვთისმოსაობა სხვა არაფერია, თუ არა ნდობა. ნდობა კი გააჩნია ყოველ ჩვეულებრივ, ჯანსაღ, კეთილგანწყობილ ადამიანს, ბავშვს, ველურს.
…ნდობა საკუთარი თავისადმი არის დასაწყისი. არა ანგარიშსწორებით, დანაშაულით
(ან: ცოდვით) და შებღალული სინდისით, არც თვითგვემითა და მსხვერპლშეწირვით მოიპოვება რწმენა. ყველა ეს მცდელობანი იმ ღმერთისადმია მიმართული, რომლებიც ჩვენს გარეთ ცხოვრობენ. ღმერთი, რომლისაც ჩვენ უნდა გვწამდეს, ჩვენშია. ვინც საკუთარ თავს უარს ეუბნება, ის ღმერთს თანხმობას ვერ ეტყვის.

ჩემთვის ჰუმანისტური იდეალი რელიგიურზე მეტად სათაყვანებელი როდია, და ასევე არც რელიგიებს შორის მივანიჭებდი რომელიმეს უპირატესობას. სწორედ ამიტომ არ შემეძლო თავი რომელიმე ეკლესიის კუთვნილებად ჩამეთვალა, რადგან იქ სულის სიმაღლე და თავისუფლება არ არის, რადგან ყოველი მათგანი თავს საუკეთესოდ, ერთადერთად მიიჩნევს და ყოველ იმ ადამიანს კი, ვინც მათ არ ეკუთვნის, გზააბნეულად თვლიან.
წიგნიდან „რჩეული წერილები“.

აზარტულ თამაშებზე

დიახ, ფულზე თამაში მიმზიდველი და სასიკეთო მეჩვენებოდა, მაგრამ მაინც ვაიძულებდი თავს, მის ჩრდილოვან მხარეებზეც დავფიქრებულიყავი, უფრო სწორად, საკუთარ თავზე გამომეცადა მისი გავლენა. …მე თუ მკითხავთ, სავსებით უმართებულოა ის აზრი, რომ ამ დროს ადამიანს ემუქრება იოლი გამდიდრების საფრთხე და ამიტომ შესაძლოა, მან პატიოსანი შრომისადმი პატივისცემა დაკარგოს; ამასთანავე თითქოს მოთამაშე იმ საფრთხის წინაშე იდგეს, რომ მთელ ფულს წააგებს, ხოლო სათამაშო ბურთულებისა და მონეტების ბზრიალ-ტრიალის თვალმოუშორებლად ყურება მოთამაშეს აკარგვინებს მთელი ბურჟუაზიულ-ეკონომიკური მორალის საფუძველთა საფუძვლის – ფულისადმი უსაზღვრო მოწიწებას.
…ეს ყოველივე ანგარიშგასაწევია, მაგრამ არა მგონია, ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი
საფრთხე ეგზომ სერიოზული იყოს. როგორც ფსიქოლოგს, მიმაჩნია, რომ ძალიან ბევრი სულით ავადმყოფი სულაც არ იგრძნობს თავს უბედურად, თუ მას უეცრად ხელიდან გამოეცლება მთელი ქონება და დაეკარგება ფულის სიწმინდისადმი რწმენა, ვფიქრობ, სწორედ ეს უნდა იყოს მისთვის ერთადერთი უტყუარი ხსნა. …თამაშის ნაკლი მხოლოდ ის არის (და ამით აზარტული თამაშები საოცრად ჰგავს ალკოჰოლიანი სასმელებით გაბრუებას), რომ ამ დროს ადამიანი გარეშე გამაღიზიანებლებით აღიგზნება და ეს აღგზნება წმინდა მექანიკური და მატერიალური ხასიათისაა.
წიგნიდან „დამსვენებელი“ (თარგმანი ნანა გოგოლაშვილისა).

ადამიანის ინდივიდუალურ ბუნებაზე

ყოველ ადამიანს თავისი სამშვინველი აქვს, რომელიც შეუძლებელია სხვაში აგერიოს.
ორ ადამიანს შეუძლია ერთად იაროს, ისაუბრონ, ერთად იყვნენ. მაგრამ მათი სამშვინველები ყვავილებივითაა, ყველას თავისი ფესვები აქვს, ვერც ერთი მივა მეორესთან, მაშინ ფესვები უნდა მიატოვოს და სწორედ ეს არ შეუძლია. ყვავილები თავის სურნელსა და თესლს აგზავნიან, რადგან ერთმანეთთან უნდათ; თესლი რომ სწორ ადგილას მოხვდეს, ამისათვის ყვავილი ვერაფერს იზამს, ამას ქარი უზრუნველყოფს, და ისიც მიჰქრის და მოჰქრის თავის ნებაზე.
მოთხრობიდან „კნულპი“.

რას არ უწოდებენ ჰესეს მკითხველები მთელ მსოფლიოში: მისტერიული და ეგზოტიკური; ღრმა და ზედაპირული ერთდროულად; ელეგანტური და მარტივი, სტილის მხრივ; კლასიკური გიტარისტი; მთამსვლელი; პოტენციური წმინდანი; პაციფისტურად განწყობილი და ა. შ. არ ფიქრობთ, რომ ეს ყველაფერი ერთი ადამიანისთვის ძალზე ბევრია?

ლიონ ფოიხტვანგერის “ცრუ ნერონი”

22 ოქტ

ლიონ ფოიხტვანგერის „ცრუ ნერონი“

ცხრა დედ-მამის შვილიდან უფროსი ვაჟი, გერმანული აზროვნების გენიის მნიშვნეელოვანი წარმომადგენელი ლიონ ფოიხტვანგერი 1884 წლის 7 ივლისს მიუნხენში დაიბადა. გერმანისტიკას, ფილოსოფიას და ანთროპოლოგიას სწავლობდა მიუნხენისა და ბერლინის უნივერსიტეტებში. წიგნის თაროდან მისი რომანი შემომეფეთა და სიამოვნებით გადავიკითხე, მითუმეტეს, რომ ცხოვრების ამაოება და ადამიანთა თვალთმაქცობა ყველა დროისათვის აქტუალური, და აქედან გამომდინარე, მარადიული თემებია. 1935/36 წლებში შექმნილი რომანი „ცრუ ნერონი” ისტორიული ალეგორიებით აზროვნების შესანიშნავი მაგალითია. მოგეხსენებათ, რომანის შექმნის წლები ჰიტლერის ძალაუფლების აღზევების პერიოდია. ავტორმა მასში ძალადობრივი ხელისუფლების წარმავალობა იწინასწარმეტყველა და სატირულად აღწერა იგი.
მოქმედება რომის იმპერიასა და მის აღმოსავლეთ ნაწილ შუამდინარეთში ხდება, ძირითადად მესოპოტამიაში. როგორც ჩანს, ოდითგანვე პირადი მტრობა იყო ხშირად სახელმწიფოებრივი დაპირისპირების მიზეზი. სწორედ ამ მიზნით დაჭირდა პოლიტიკოსთა ერთ ნაწილს ნერონის „მკვდრეთით აღდგომა“, რომელიც აღმოსავლეთში – მესოპოტამიის ქალაქ ედესაში იყო დაბანაკებული. ამისთვის მექოთნე ტერენციუსი, მისი იმპერატორთან საოცარი მსგავსების გამო, მშვენივრად გამოიყენეს. ეს ყოველივე სენატორ ვარონს მოუვიდა თავში აზრად; ჯერ კიდევ ნერონის სიცოცხლეში, მან აღმოაჩინა ტერენციუსის საოცარი მსგავსება იმპერატორთან და გართობის მიზნით, წარუდგინა კიდეც მბრძანებელს. „ ერთ მშვენიერ დღეს, როცა ხელდებული ტერენციუსი ვარონს ეახლა, განცვიფრებულმა ვარონმა დაინახა, რომ ეს სახემოღრუბლული მექოთნე ტყუპის ცალივით ჰგავდა პირქუშ იმპერატორს. ნერონიც ასევე ბეცი იყო, ასევე იჭმუხნიდა შუბლს და ქვედა ტუჩსაც ასევე სწევდა წინ. სენატორს ჩინებული აზრი დაებადა. ჟინიანი იმპერატორისთვის ახალ-ახალი გასართობები უნდა გამოენახათ; და ვარონმა მექოთნეს უბრძანა, პალატინზე გამოცხადებულიყო იმპერეტორ ნერონთან წარსადგომად.“ მას შემდეგ ტერენციუსი არაერთხელ გამოცხადებულა იმპერატორის წინაშე: ბაძავდა მას სიარულში, მიმიკებით, ხმით, რაზეც იმპერატორი ძალზე ხალისობდა.
როგორც ვთქვით, პირადი მტრობა ხშირად იყო კინკლაობის საბაბი პოლიტიკოსთა შორის. რომანში ასეთ დაპირისპირებულ ორ მხარეს წარმოადგენს ერთი მხრივ სენატორი ვარონი და მეორე მხრივ საიმპერატორო პროვინცია სირიის გუბერნატორი ცეიონი. ვარონი მუდამ სარგებლობდა იმპერატორ ნერონის ყურადღებით და მასთან დაახლოებული პირი იყო, ხოლო ცეიონი კი ვერაფრით დაუმეგობრდა მას. ახლა, რადგან ქვეყანას გონებაშეზღუდული მმართველები ჰყავდა, ვარონის აზრით, ამიტომაც გაიკეთა ცეიონმა დიდებული კარიერა და გუბერნატორი გახდა. ამ ორ ადამიანს სძულდა ერთმანეთი, თუმცა სკოლის ამხანაგები იყვნენ. სწორედ გუბერნატორზე შურისსაძიებლად გამოიყენა ვარონმა ცრუ ნერონი.
ვარონი ახალგაზრდა მეფე ფილიპეს ეუბნება: „თუ რომს ყველაფერზე დავეთანხმებით, დღეს თუ ხვალ შთაგვნთქავს, … მაგრამ თუკი ამ მაცდუნებელ საბაბს ჩავეჭიდებით, და წინააღმდეგობას გავუწევთ, ვინ იცის,იქნებ მაშინაც,მაგრამ … ჯობია ახლა გვქონდეს მეათედი შანსი, ვიდრე მომავალში – არავითარი.“ ან კიდევ სხვაგან ასე ამბობს: „თუკი აღმოსავლეთი დაინახავს, რომ ნერონი ცოცხალია, …მაშინ მარტო მისი სახელიც და არსებობაც კი რომისთვის განუწყვეტელი მუქარა იქნება…“
ნერონი, იულიუს კეისრის უკანასკნელი შთამომავალი, თუმცა დიდი გონიერებით არ გამოირჩეოდა სამხედრო საქმეში, მაგრამ სამაგიეროდ , თავისი გულუხვობის გამო, ჯარისკაცებს იგი უყვარდათ. საჩუქრებით აღფრთოვანებული ჯარი ცრუ ნერონსაც ადვილად მიემხრო. კაპიტან ტრებონზე (ვინც მოგვიანებით მთავარსარდალი გახდა,) შემდეგ მოსაზრებას ვხვდებით წიგნში: „მან, რა თქმა უნდა, კარგად იცოდა, რომ ეს კაცი ნამდვილი იმპერატორი არ იყო; მიუხედავად ამისა, მაინც ისე მეფურად იჯდა და ამ ამბავმა კიდევ უფრო მოხიბლა ტრებონი. მან ამ გვირგვინის წინაშე ჯარისკაცული მოკრძალება იგრძნო,იგრძნო, რომ ისინი ერთმანეთისთვის არიან გაჩენილნი და თანამზრახველნი იქნებიან. და ნებაყოფლობით დაემორჩილა, როგორც ყაჩაღები ემორჩილებიან ხოლმე თავიანთ ატამანს.“ თავის მხრივ „ნერონიც“
კმაყოფილი იყო ამ არჩევანით: „ტერენციუსი ყველა პატარა კაცის დარად, მუდამ რჩეული საზოგადოებისკენ მიილტვოდა, მაგრამ ნამდვილ თავისუფლებას თავის მსგავსთა წრეში გრძნობდა და მას პირველი შეხვედრისთანავე მოეწონა კაპიტანი ტრებონი, როგორც მდაბიოს მოეწონება ხოლმე მდაბიო. … მადლობელი იყო ვარონისა, რომ ლაშქრის მთავარსარდლად სწორედ ეს კაცი გამოუძებნა.“
უცნაური და სახალისო ის არის, რომ პერსონაჟთა უმრავლესობამ იცის ცრუ ნერონის ნამდვილი წარმომავლობის ამბავი, მაგრამ მისი თავდაჭერილობითა და მანერებით მაინც აღფრთოვანებულნი არიან, ეს კიდევ უფრო თავშესაქცევ საკითხავად ხდის ამ წიგნს. ადამიანთა თვალთმაქცობას არა აქვს საზღვარი. ნერონის საყვარელი, კლავდია აქტა, რომელიც რომიდან სირიაში სპეციალურად ჩამოვიდა ამ „ახალი“ ნერონის სანახავად, ცეიონს ეუბნება: „არავისზე არ ვაპირებ „შურისძიებას“, …ვინც სასიკვდილოდ გაწირეს ჩემი მეგობარი და იმპერატორი. მე ვიცი, რომ ნერონი მკვდარია, ჩემი თვალით ვნახე მისი ნეშტი და გახვრეტილი ყელი, საიდანაც სისხლი და სიცოცხლე გამოვიდა. მე დავწვი ცხედარი, …მაგრამ იქნებ ეს მეორე შემიყვარდეს და მაშინ იგი გახდება ნერონი.“
ამ გამოგონილ პოლიტიკოსის თავგასულობა იქამდე მიდის, რომ ადგენს „დასასჯელთა“ სიას, სადაც საკუთარი მეუღლე კაიაც კი შედის. ერთადერთი ადამიანი, ვინც ბოლომდე არ ირწმუნა ტერენციუსის ნერონობა. 318 „დასაჯელიდან“ მხოლოდ 14-მა უშველა თავს, დანარჩენები დახოცეს. ქურუმთუხუცესმა შენიშნა: – ვინც ასეთ სისხლიან ღამეს აწყობს, მას საკუთარი თავის რწმენა დაუკარგავსო. ამ დროისათვის მართლაც დაღმა იყო დაშვებული ტერენციუს-ნერონის ბედის ბორბალი. ამ ამბავმა მისდამი საყოველთაო ზიზღი გამოიწვია.
თუმცა ე. წ. ნერონმა სენატში თავი იმართლა, მართალია, დახოცილთა შორის მისი მეგობრებიც მოჰყვნენ, მაგრამ ის იძულებული იყო ასე მოქცეულიყო, რადგან იმპერიაზე ზრუნავდა და ამით აღკვეთა შეთქმულება. იგი ისე მგზნებარედ ლაპარაკობდა, თავადვე სჯეროდაო ეს ყველაფერი. – გვეუბნება ავტორი.
ეს სისხლიანი ღამე გახდა ნერონ-ტერენციუსის დაცემის დასაწყისი.
ერთი დრო არავის შერჩებაო, როგორც ქართველები იტყვიან, არც ამათ შერჩათ; პირადი კინკლაობით დაწყებული ეს მასკარადიც დასრულდა. მესვეურები მწარედ დაისაჯნენ, მაგრამ მწერალი ბრძნულ შეგონებასაც შეგვახსენებს, რომ „წყვდიადის გარეშე გაუგებარი იქნებოდა სინათლის აზრი.“
ვინც ცრუ ნერონის უკან იდგა, მართალია ვიწრო, მდაბალი ინტერესები ამოძრავებდათ, მაგრამ უნებურად, იმპერიის ორი ნაწილის გაერთიანებას ემსახურებოდნენ: „ის, რაც ნერონისა და მისი მომხრეების უღიმღამო თამაშიდან დარჩა, ეს იყო გაერთიანების იდეა, ბოროტი კი არა, მესიანური. …ბოლოსდაბოლოს ყოველი ცალკეული სიგიჟე ემსახურება გონებას, რომელიც დროს აწესრიგებს და
წინ მიჰყავს იგი.“
ისტორიული რომანის ოსტატი ლიონ ფოიხტვანგერი, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მხატვრული ხერხებით დასცინის ყოველგვარ ძალადობას და ამ გზაზე არსებულ ფარისევლობასა თუ სიყალბეს. წიგნში ნერონ-ტერენციუსი, კნოპსი და ტრებონი – ბევრის აზრით –, ჰიტლერ, გებელს და გიორინგის ანალოგიაა. მარიონეტული „ქმნილება“, რომელიც ისტორიულად კრიზისულ პერიოდში ტყუილისა და ნახევრად სიმართლის ამაზრზენი ნაზავით და მასების რეალური ინტერესების უგულებელყოფით, გარკვეული პერიოდის მანძილზე ბატონობდა. თანამედროვეებმა წიგნს „დიდ ომში შერკინების მამაცი აღიარება“ (mutiges Bekenntnis zum Ausfechten der grossen Schlacht) უწოდეს. ბ. ბრეხტის აზრით, ფოიხტვანგერი ამ წიგნში საუკეთესო სატირიკოსად მოგვევლინა.
შტეფან ცვაიგისადმი მიწერილ წერილში კი თავად ავტორი ამბობს: „მე მსურდა, რაც შეიძლება ტიპიური ფორმით ამესახა იმ ადამიანის განვითარება, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ დიდად არაა საამისოდ მოწოდებული, მრავალი მილიონი ადამიანის ბედს წარმართავს და განსაზღვრავს. მაგრამ „ცრუ ნერონის“ პოლიტიკური ფონი რამდენად მსგავსი ან საპირისპირო იყო დღევანდელ გერმანიასთან მიმართებაში, ეს ნაკლებად მაღელვებდა…“

ჰერტა მიულერი “ცხოვრების ბნელი მხარეები”

28 სექ


ჰერტა მიულერი
ჰერტა მიულერი, გერმანელი მწერალი,პოეტი და ესეისტი დაიბადა 1953 წელს რუმინეთის გერმანულ სოფელში ბანატის რეგიონში, ეს იყო შვაბური კათოლიკური სოფელი. ჰ. მიულერის ნაწარმოებები ძირითადად ეხება ჩაუშესკუს დროინდელ რუმინეთში დიქტატურისგან ჩაგრული ადამიანების ცხოვრებას. ეს რეჟიმი მან თავად გამოსცადა. უშიშროების სამსახურზე უარის თქმის გამო იგი სამსახურიდან დაითხოვეს. შემდეგ დასავლეთ ბერლინში გადასახლდა და დღემდე იქ ცხოვრობს
მეუღლესთან, მწერალ რიხარდ ვაგნერთან ერთად. 2009 წელს მიენიჭა ნობელის პრემია; მას უწოდეს ქალი, რომელიც პოეტური კონცენტრაციითა და პროზაული გულახდილობით აღწერს დაჩაგრულთა პეიზაჟს. ახასიათებს მეტაფორული აზროვნება; ერთი თემის სხვადასხვაგვარად ვარირება; უშუალო გადასვლა რეალურიდან ირეალურ სამყაროში (ვთქვათ, სიზმარში). ყოველგვარი ზედმეტი ემოციებისა და პათეტიკის გარეშე აღწერს უმძიმეს ამბებს.
განსხვავებულია მისი ენობრივი მხარეც, ერთი შეხედვით მარტივი, სინამდვილეში
რთული, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი მანერით. აქ წარმოდგენილი მოთხრობა არის მისი პირველი წიგნიდან „ცხოვრების ბნელი (ან: პრაგმატული) მხარეები.“

ცხოვრების ბნელი მხარეები
Niederungen

გამოსათხოვარი სიტყვა

ორთქლში გახვეულ მატარებლს სადგურზე ნათესავები მისდევდნენ.
ყოველ ნაბიჯზე მაღლა შემართულ ხელს ენერგიულად იქნევდნენ.
მატარებლის სარკმელთან ახალგაზრდა კაცი იდგა. ფანჯრის მინა მას მკლავებამდე სწვდებოდა. მკერდთან თეთრი გაქუცული ყვავილების თაიგული ეჭირა. სახე გაშეშებოდა. ახალგაზრდა ქალს სადგურიდან ხელში აყვანილი უფერული ბავშვი გამოჰყავდა. ქალი კუზიანი იყო.
მატარებელი ომში მიდიოდა.
ტელევიზორი გამოვრთე.
მამა შუა ოთახში კუბოში იწვა. კედლებზე იმდენი სურათი ეკიდა, რომ კედელი აღარ ჩანდა. ერთ სურათზე მამა იმ სკამის ნახევარი სიმაღლისა იყო, რომელსაც ჩაბღაუჭებოდა. ტანზე კაბა ეცვა და ასე იდგა თავისი მოგრეხილი და მსუქანი, ნაკეცებიანი ფეხებით. მსხალივით თავი ჰქონდა და სულ მთლად მოტვლეპილი.
მეორე სურათზე მამა ნეფე იყო. აქ მას მხოლოდ მკერდის ნახევარი მოუჩანდა. მეორე ნახევარი თეთრი, გაქუცული ყვავილების თაიგულს წარმოადგენდა, რომელიც დედას ხელში ეჭირა. თავები ერთმანეთისთვის ისე ახლოს მიედოთ, რომ მათი ყურის ბიბილოები ერთმანეთს ეხებოდა.
ერთ-ერთ სურათზე მამა სარივით გაჭიმული იდგა ღობის წინ. მისი მაღალყელიანი ფეხსაცმელების ქვეშ თოვლი იდო. თოვლი იმდენად თეთრი იყო,
რომ მამა თითქოს სიცარიელეში იდგა. ხელი მისალმების ნიშნად, თავს ზემოთ ჰქონდა აწეული. პიჯაკის საყელოზე რუნები ჰქონდა გამოსახული.
სურათზე, რომელიც გვერდით ეკიდა, მამას მხრზე თოხი ჰქონდა გადებული. უკან სიმინდის ღერო მოჩანდა, ზეცისკენ რომ აღმართულიყო.
მამას თავზე ფარფლებიანი ქუდი ეხურა, ქუდი ფართო ჩრდილს ქმნიდა და სახეს უფარავდა.
მომდევნო სურათზე მამა სატვირთო მანქანის საჭესთან იჯდა. მანქანა პირუტყვით იყო დატვირთული. მამას ყოველ კვირას საქონელი გადაჰყავდა ქალაქის სასაკლაოზე. მას თხელი სახე ჰქონდა მკვეთრი კონტურებით.
ყველა სურათში მამა შუა მოძრაობაში, რაღაც მიმიკით იყო გაშეშებული. ყველა მათგანში ისე გამოიყურებოდა, თითქოს არ იცოდა, შემდეგ რაღა უნდა ექნა. მაგრამ მამამ ყოველთვის იცოდა, რაც უნდა ექნა. ამიტომაც ყველა ეს სურათი ყალბი იყო. მრავალი ყალბი სურათის, მისი ყველა ყალბი სახის გამო, ოთახში სიცივემ დაისადგურა. მე სკამიდან წამოდგომა მსურდა, მაგრამ ჩემი კაბა ხეს მიეყინა. კაბა შავი და გამჭვირვალე იყო. როცა ადგილიდან წამოდგომას დავაპირებდი, ტკაცუნობდა. მე მასში, როგორც მინაში ჩამოსხმული, ისე ვიჯექი. მაინც წამოვდექი და მამას სახეს ხელი შევახე. ის კიდევ უფრო ცივი იყო, ვიდრე ოთახში მყოფი საგნები. გარეთ ზაფხული იდგა. ბუზები ფრენისას ჭუპრებს ყრიდნენ. სოფელი ფართო ქვიშიანი გზის გასწვრივ გადაჭიმულიყო. ეს გზა იყო ცხელი და მოყავისფრო და ადამიანს თავისი ბრჭყვიალებით თვალებს წვავდა. სასაფლაო ქვა-ღორღიანი იყო. საფლავებზე დიდი ქვები ეწყო. როცა ძირს დავიხედე, შევნიშნე, რომ ფეხსაცმლის ძირები გვერდზე მომქცეოდა. მთელი ამ ხნის განმავლობაში თურმე საკუთარი ფეხსაცმლის თასმებს ვაბიჯებდი. მათი ბოლოები – გრძელი და სქელი – ქუსლებს უკან ერთმანეთში გადახლართულიყო.
ორმა მობარბაცე პატარა კაცმა კატაფალკიდან კუბო გადმოიღო და ორი გახეხილი თოკით საფლავში ჩაუშვა. კუბო ქანაობდა. მათი მკლავები და თოკები თანდათან უფრო გრძელდებოდა. მშრალი ამინდის მიუხედავად, საფლავი წყლით იყო სავსე.
„მამაშენის სინდისზე ბევრი მიცვალებულია,“ – მითხრა მთვრალი კაცებიდან ერთ-ერთმა.
მე კი მივუგე: „ის ომში იყო. ყოველი ოცდახუთი მოკლულისთვის ჯილდოს აძლევდნენ. მან ბევრი ჯილდო ჩამოიტანა.“
„ჭარხლის ერთ ველზე მამაშენმა ქალი გააუპატიურა. – თქვა პატარა კაცმა. – ოთხ
სხვა ჯარისკაცთან ერთად. მამაშენმა ქალს ფეხებს შორის ჭარხალი შეურჭო. როცა წამოვედით, ქალს სისხლი მოსდიოდა. ის რუსი იყო. მას შემდეგ ჩვენ ყველანი მთელი კვირების მანძილზე ყოველგვარ იარაღს ჭარხალს ვეძახდით.“
„გვიანი შემოდგომა იდგა, – თქვა პატარა კაცმა. – ჭარხლის ფოთლები ყინვისაგან
შავი და მოჭმუჭნული იყო.“ – და შემდეგ ამ პატარა კაცმა საფლავზე მოზრდილი
ქვა მიიტანა.
მეორე მთვრალმა პატარა კაცმა საუბარი განაგრძო: „ახალ წელს ერთ გერმანულ პატარა ქალაქში ოპერაში ვიყავით. მომღერალი ქალი ისე გამგმირავი მკივანა ხმით მღეროდა, როგორც მაშინ იმ რუსმა ქალმა იყვირა. ჩვენ რიგრიგობით დავტოვეთ დარბაზი. მამაშენი ბოლომდე დარჩა. მას შემდეგ ის კვირების მანძილზე ყველა სიმღერას ჭარხალს ეძახდა და ყველა ქალსაც ასევე – ჭარხლს.“
პატარა კაცმა არაყი გადაჰკრა. და მუცელში სასმელი აუბუყბუყდა. „მუცელში იმდენი არაყი მაქვს, რამდენიც გრუნტის წყლებია საფლავებში.“ – თქვა პატარა კაცმა. შემდეგ მანაც ერთი მსხვილი ქვა საფლავზე მიიტანა.
თეთრი მარმარილოს ჯვრის გვერდით სასაფლაოს ორატორი იდგა. ის ჩემკენ წამოვიდა. ორივე ხელი კოსტუმის ჯიბეში ჰქონდა ჩამალული. ორატორს ღილკილოში ხელისგულისოდენა ხავერდოვანი ვარდი ჰქონდა გარჭობილი. როცა გვერდით მომიდგა, პიჯაკის ჯიბიდან ერთი ხელი ამოიღო. ეს მომუშტული ხელი იყო. მას თითების გასწორება უნდოდა, მაგრამ არ შეეძლო. ტკივილისაგან თვალები გაუსივდა. და იგი თავისთვის ჩუმად ატირდა.
„ამ სოფლის ხალხთან (შენიანებთან) ომში ვერაფერს გახდები, ისინი ბრძანებას არ ემორჩილებიან.“ – თქვა მან.
შემდეგ ორატორმაც ერთი მომსხო ქვა საფლავზე მიიტანა.
ახლა სქელი კაცი მომიდგა გვერდით. მას რუმბივით თავი ჰქონდა და ყოვლად უსახური იყო.
„მამაშენი წლების განმავლობაში ჩემ ცოლთან იწვა, – თქვა მან. – სიმთვრალეში გამომტეხა და ფული მომპარა.“
იგი ერთ-ერთ ქვაზე ჩამოჯდა.
შემდეგ ვიღაც ნაოჭებიანი, ჩამომხმარი ქალი მომიახლოვდა, მიწაზე დააფურთხა და – ფუიო – მითხრა.
საფლავის მეორე ბოლოში მგლოვიარეთა კრებული იდგა. საკუთარ სხეულზე დავიხედე და შემეშინდა, რადგან მკერდი მომიჩანდა. გავიყინე. თვალები ყველას

ჩემკენ მოეპყრო. – ცარიელი თვალები. ეს იყო მხოლოდ მგესლავი (მჩხვლეტავი) გუგები ქუთუთოების ქვეშ.
კაცებს მხარზე თოფები ეკიდათ და ქალები კი, კრიალოსნებს აწკაპუნებდნენ.
ორატორი თავის ვარდს აწვალებდა. მან ვარდს ერთი წითელი ფურცელი
მოწყვიტა და შეჭამა.
შემდეგ ხელით ნიშანი მომცა. ვიცოდი, რომ ახლა სიტყვით უნდა გამოვსულიყავი. ყველამ მე შემომხედა.
თავში აზრად არაფერი მომდიოდა. თვალები ყელის გავლით, შუბლზე ამივიდა.
ხელი პირთან მივიტანე და თითები მოვიკვნიტე. ხელის გულზე საკუთარი კბილების ანაბეჭდები მოჩანდა. კბილები გამიხურდა. პირის კუთხეებიდან სისხლი მხრებისკენ მოწვეთავდა. ქარმა კაბის ერთი სახელო გამიხია. ის ჰაერში ფრიალით გამოეკიდა, თან შავი…
ერთმა კაცმა თავისი ჯოხი მსხვილ ქვაზე მიაყუდა. თოფი დაუმიზნა და სახელოს ესროლა. როცა სახელო ჩემს წინ დაეცა, ის მთლად სისხლში იყო ამოსვრილი. მგლოვიარეთა კრებულმა ტაში დასცხო.
მკლავი გამიშიშვლდა. ვგრძნობდი, ჰაერზე როგორ მიქვავდებოდა.
ორატორმა ნიშანი მისცა. ტაში მიწყნარდა.
„ჩვენ ვამაყობთ ჩვენი თავყრილობით (თემით). ჩვენი გულმოდგინება (მოხერხება) გვიცავს დაღუპვისაგან. არავის მივცემთ ჩვენი გალანძღვის უფლებას, – თქვა მან. – არ დავუშვებთ საკუთარი სახელის გატეხვას. ჩვენი გერმანული თემის სახელით, შენ სიკვდილი მოგესაჯა.“
თოფები ყველამ ჩემკენ მომართა. თავში გამაყრუებელი სროლის ხმა მიტრიალებდა.
დავეცი, მაგრამ მიწამდე არ მიმიღწევია, ჰაერში მათ თავებზე ირიბად გაწოლილი დავრჩი. ჩუმად კარს ხელი ვკარი. დედაჩემმა ყველა ოთახი დაასუფთავა (დააცარიელა).
იმ ოთახში, სადაც გვამი იმყოფებოდა, ახლა ერთი გრძელი მაგიდა იდგა. ეს იყო სასაკლაო მაგიდა. მასზე ერთი ცარიელი თეთრი თეფში და გაქუცული ყვავილების თეთრი თაიგულიანი ვაზა იდგა.
დედას შავი გამჭვირვალე კაბა ეცვა. ხელში დიდი დანა ეჭირა. დედა სარკესთან მივიდა, დიდი დანით თავისი ჭაღარა მსხვილი ნაწნავი მოიჭრა. ორივე ხელით მაგიდასთან მიიტანა და ერთი ბოლოთი თეფშზე დადო.
„მთელი ჩემი ცხოვრება შავებში ვივლი.“ – თქვა მან. ნაწნავის ერთ ბოლოს ცეცხლი წაუკიდა. ნაწნავი მაგიდის ერთი ბოლოდან მეორემდე აღწევდა და ასაფეთქებელი მავთულივით იწვოდა. ცეცხლი გიზგიზებდა და იქაურობას ნთქავდა.
„რუსეთში თმები გადამპარსეს. ეს ყველაზე ნაკლები სასჯელი იყო, – თქვა მან. შიმშილისაგან ვბარბაცებდი. ღამით ჭარხლის ველზე მივბობღავდი. დარაჯს თოფი ჰქონა გადაკიდული. რომ დავენახე, მომკლავდა. მინდორზე ფოთოლიც არ იძროდა. გვიანი შემოდგომა იყო, ჭარხლის ფოთლები გაშავებული და მოჭმუჭნული იყო ყინვისაგან.“
დედას ვეღარ ვხედავდი. ნაწნავი ჯერ კიდევ იწვოდა. ოთახი კვამლით იყო სავსე.
„მათ შენ მოგკლეს,“ – მითხრა დედაჩემმა.
ჩვენ ერთმანეთს ვეღარ ვხედავდით, ოთახში იმდენი კვამლი იდგა. მე მისი ნაბიჯების ხმა ახლოს მესმოდა. გაწვდილ ხელებს მისკენ ვაცეცებდი. თავისი გამხმარი ხელით ერთბაშად თმებში მწვდა. თავს მიჯანჯღარებდა. მე ვყვიროდი.
თვალები გადმოვქაჩე. ოთახი დატრიალდა.
თეთრი, გაქუცული ყვავილების წრეში ვიწექი და ჩაკეტილი ვიყავი.

შემდეგ ისეთი გრძნობა მქონდა, რომ საცხოვრებელი კორპუსი გადაყირავდებოდა
და მიწაში ჩაიცლებოდა.
მაღვიძარამ დარეკა. შაბათი დილა იყო, ექვსის ნახევარი.

გერმანულიდან თარგმნა რუსუდან ბეჟაშვილმა.

ხორხე ლუის ბორხესი “ქვიშის წიგნი”

31 აგვისტო


ხორხე ლუის ბორხესი
ქვიშის წიგნი (მოთხრობები)

ამ წიგნს არც თავი აქვს და არც ბოლო, თან არც ერთ სხვა წიგნს არ ჰგავს და მოსვენებას გიკარგავს. ჯერ ცდუნება გეწევა მისი შეძენისაკენ, ხოლო საბოლოოდ მაინც იძულებული ხარ, ხელი გაიცალო მისგან. – ბორხესის „ქვიშის წიგნზეა“, რა თქმა უნდა, საუბარი.
„ფოთლის დამალვა უმჯობესი ტყეშიაო“ – ახსენდება მოთხრობის გმირს და წიგნს ეროვნული ბიბლიოთეკის სარდაფში გაზეთებსა და რუკებთან ინახავს. –
ამგვარად თავისუფლდება საბედისწერო შენაძენისაგან.
მოთხრობა „მედალი“ კი იმ მეფეზეა, , რომელსაც შინაგანი ღირსების გარდა, აღარაფერი შემორჩა და იმ სიმბოლური მედლისა, რომელიც „არც ცხადის ძალით წაერთმის და არც მალვით მოიპარების.“
ღრმა აზრის მოკლე ფორმით გამოხატვის ოსტატი ბორხესი ამ მოთხრობებშიც გვანიჭებს ჩვეულ ლიტერატურულ სიამოვნებას.
მოთხრობა „ეთნოგრაფის“ გმირის მთავარი ფრაზა კი ალბათ ის არის, როცა იგი საიდუმლოს ძიების შემდეგ, პროფესორს ეუბნება: „…საიდუმლო არაფერია იმ გზასთან შედარებით, რომელიც მე განვვლე.“ შემდეგ კი სამეცნიერო საბჭოში მისი გამოქვეყნების გარეშე აგრძელებს ცხოვრებას. ამ საიდუმლოს ძიების გზაზე შინაგანად გამდიდრებული.
მოთხრობაში „სხვა“ იგი თავის ალტერ-ეგოს, მეორე ხორხე ლუის ბორხესს ესაუბრება. ისინი ლიტერატურაზე, სტილზე საუბრობენ და თავად არ სჯერათ, რომ ეს სხვადასხვა ეპოქასა და სივრცეში მართლაც ხდება, ერთი შვეიცარიაში (ჟენევაში) იმყოფება, მეორე ამერიკაში (ბოსტონში). საინტერესო აქ ისაა, რომ ასაკიც სხვადასხვაა და, აქედან გამომდინარე, მოსაზრებათა განსხვავებულობა – დოსტოევსკიზე, უიტმენზე და სხვა. არათანაბრად ნაკითხები არიან და სხვადასხვაგვარი გემოვნება აქვთ. „ბევრს ვფიქრობდი ამ შეხვედრაზე, რომლის შესახებაც არავისთვის მიამბია.
…შეხვედრა რეალური იყო, მაგრამ „სხვა“ სიზმარში მელაპარაკებოდა და ამიტომაც შეეძლო ჩემი დავიწყება. მე კი მას ცხადში ველაპარაკებოდი და მოგონებები დღემდე მტანჯავს.“
მძაფრი გრძნობები, მგლური კანონები აქ (ამ მოთხრობებში) დანის ტრიალიც არ არის უცხო. ვნების ამშლელი ისტორიებია და ამავე დროს დამაფიქრებელი („სამხრეთი“ „კაცი ვარდისფერი კაფედან.“). ისევ ადგილი მზის ქვეშ და ალბათ, ისევ საკუთარი ძალის დემონსტრირება. „… ან რა უნდა გაზრდილიყო ამ სიბინძურეში, ჩვენ გარდა, თავცარიელი ლაქლაქების, რომლებიც ძლიერის წინაშე ლაჩრებად ვიქცევით… მხოლოდ და მხოლოდ ბრიყვი ჩხუბისთავები.“
არანაკლებ სახალისოა ფილოსოფიური ჟანრის მოთხრობების კითხვა, როგორიცაა, მაგალითად „დაღლილი კაცის უტოპია“ ან „პარაცელსიუსის ვარდი“, რომელიც თავისი ფერფლიდან აღმდგარი ვარდის ისტორიით ტანჰოიზერის ლეგენდას გვაგონებს გამხმარი ჯოხის მწვანედ შეფოთლის ანალოგიით. თუმცა პარაცელსიუსი მოწაფეს ეუბნება, რომ რწმენისათვის მან სასწაულები არ უნდა ეძებოს და ისეც ხდება, რომ მოსწავლე იმედგაცრუებული ტოვებს მასწავლებელს, ვარდი კი მხოლოდ მისი წასვლის შემდეგ აღდგება ფერფლისაგან.

ბევრ სხვა „ბრძნულ“ ამბავთან ერთად, ეს ფრაზაც დამამახსოვრდა: „მამაკაცი, რომელიც ხუთ წუთზე მეტ ხანს ფიქრობს ქალზე, კაცი კი არა, ჩვარია.“ („როსენდო ხუარესის ამბავი“). – ესპანურენოვანი (ლათინო-ამერიკელ) კაცების ტიპიური გამონათქვამი. თორემ, მართლა ასე რომ იყოს, ქალთა მოდგმას კაცი მეგობარი აღარ შეგვრჩებოდა.
და განა ვინმეს უფიქრია ქალზე უფრო მეტი, ვიდრე ამ ველურ არსებებს?..
არანაკლებ მძიმე საკითხავია პატარა ადამიანების სვე-ბედი, მაგალითად, მოთხრობაში „გარეწარი ქალი,“ სადაც ძმები ერთი ქალის სიყვარულს ასე უტიფრად ინაწილებენ. ხულიანაც, თავის მხრივ, მორჩილად ასრულებს მოვალეობას, თუმცა უმცროს ძმას ანიჭებს უპირატესობასო, – გვეუბნება ავტორი.
საბოლოოდ ძმები „გონს მოეგებიან“, რათა საზოგადოების საწინააღმდეგო ცხოვრების წესი მიატოვონ და ხულიანას ერთ ბორდელის მეპატრონეს მიჰყიდიან, ფულს კი შუაზე გაიყოფენ (თითქოს ადვილად შეელიენ ხულიანას „ნუშისფერ თვალებსა“ და „მუქ კანს“).
„ტურდერში ნილსენებმა … თავიანთ უწინდელ ცხოვრებასთან ამჯობინეს დაბრუნება – მამაკაცების გარემოცვაში. და ისევ შეუდგნენ ჩხუბებს, გარჩევებსა და ძიძგილაობას.“
ფიქრობთ, აქ მთავრდება ამ ციცქნა მოთხრობის ისტორია? – ნურას უკაცრავად!
ძმები ბორდელში სიარულს არ იშლიან და საბოლოოდ ერთ-ერთი მათგანი კლავს ქალს. – პატარა ადამიანებს პრობლემის გადაჭრის ამგვარად მარტივი ხერხი გააჩნიათ… მაგრამ, „…ახლა კიდევ ერთი ძაფი აკავშირებდათ: ქალი, ტკივილით მიტანილი მსხვერპლად, და მისი დავიწყების აუცილებლობა.“
ახალი რა უნდა თქვა ბორხესზე, ალბათ ყველა მკითხველი თავისი კუთხით გაიხსენებს და კიდევ ერთხელ ვისიამოვნებთ.

ცრემლიანი სათვალის გამო

26 ივლ

ცრემლიანი სათვალის გამო „ცრემლიანი სათვალის“ გამო

საინფორმაციო საშუალებებიდან შევიტყვეთ, რომ გოგი გვახარიას სტატიების ციკლი „ცრემლიანი სათვალე“ ჟურნალ „ცხელ შოკოლადში“ რომ იბეჭდებოდა და ჩვენი ქვეყნის უახლოეს წარსულს ეხებოდა, წიგნად გამოიცა. ამ ინფორმაციამ გამახარა, რადგან სიამოვნებით ვკითხულობდი და რამე აუცილებლად გამომრჩებოდა, ისე რომ ერთად თავმოყრილის ხილვით და წაკითხვით, კიდევ ერთხელ, დიდი სიამოვნება გველის. ამ სტატიების კითხვისას მეც უნებურად დავფიქრდი, თავად სად ვიყავი ამ დროს. უბის წიგნაკში პატარა შთაბეჭდილებაც ჩამიწერია და მინდა რამდენიმე წლის შემდეგ ბლოგის მკითხველებს გაგიზიაროთ.

ოთხმოცდაათიანი წლების ამბებს რომ ვკითხულობ, გაოცებული ვარ, ნეტა მე სად ვიყავი ამ წლებში, თითქოს ვარ და არცა ვარ, არადა უცხო ენების ინსტიტუტი უკვე კარგა ხნის დამთავრებული მქონდა და საქმე იმაში გახლდათ, რომ ანთროპოსოფიულ სულის მეცნიერებას ვეუფლებოდი, რომელიც გვეუბნება, რომ პოლიტიკა მისი შესწავლის საგანი არ არის (ეტყობა ზედმეტად პირდაპირ მესმოდა ეს ამბავი). არქეოლოგიურ ექსპედიციაშიც ვმუშაობდი მთარგმნელად, სადაც იმხანად ჩვენში ახლად შემოსული მრავალპარტიულობის ფონზე, თითქმის ყველა პარტიის წარმომადგენილი იყო თავმოყრილი და „ცხელ-ცხელი“ ამბებიც მოჰქონდათ სამსახურში (უნდა გითხრათ, რომ ეს თბილისის ექსპედიცია იყო და დიღომში ვიდექით). მე ყოველივე ამას ლიტერატურული ნაწარმოებივით აღვიქვამდი და თავად არანაირად ვერეოდი. პარალელურად გერმანიაში გასამგზავრებლად ვემზადებოდი ვალდორფის პედაგოგიკის შესასწავლად. საორგანიზაციო საქმეებზე პერიოდულად მიხდებოდა წასვლა-წამოსვლა და რადგან პოლიტიკა „ჩემი საქმე არ იყო,“ თითქოს ისტორიის ამ ფურცელმა გვერდით ჩამიარა. აი კიდევ ერთი წერილი წავიკითხე ჟურნალ „ცხელ შოკოლადში“ გოგი გვახარიას რუბრიკიდან „ცრემლიანი სათვალე“ და სათვალე მართლაც გამიცრემლიანდა.
ზოგჯერ იმასაც ვფიქრობ, რომ ეს იქნებ ღმერთის მადლი (წყალობა) იყო, რომ ყველაზე რთულ წლებს ამარიდა ჩემ ქვეყანაში, იქნებ ბედისწერულად არ მეხებოდა- მეთქი, – ინკარნაციის კანონს თუ გავითვალისწინებთ –, მაგრამ მოქალაქოებრივი სამართლიანობის განცდა, ცხადია, ყოველთვის მქონდა და მოგვიანებით კიდევ უფრო გამიმძაფრდა, თუმცა მიტინგებზე მოსიარულეთა რიცხვს არასოდეს ვეკუთვნოდი. იმდროს კი რუსთაველზე გახლდით ( მართალია გავლით), როცა ზვიადი მთავრობის სასახლიდან გარეთ გამოვიდა და ქვეყნის დამოუკიდებლობა მოგვილოცა. – ესაც ხომ ბედისწერაა, ისევე, როგორც ყოველი შეხვედრა ამქვეყნად.
მდუმარე განსჯით ვუმზერდი მოვლენებს, თუმცა ასეთ აგრესიულ განვითარებას როგორ წარმოვიდგენდი. თბილისის ომი რომ დაიწყო, სასწავლებლად წასასვლელი საბუთები (გერმანიისთვის) უკვე გამზადებული მქონდა, თან კერძო მოსწავლეებთან დავდიოდი. მათაც ვეუბნებოდი, ყურადღება არ მიექციათ ტყვიების ხმებისთვის, ზოგჯერ მეცადინეობას რომ გვაწყვეტინებდა, და მაქსიმალური კონცენტრაცია თავად საგნისკენ მიემართათ. გვჯეროდა, რომ ამით აურის გასპეტაკებას ხელს ვუწყობდით. ვცდილობდი, საკუთარ უნართა მობილიზაცია მომეხდინა, ხოლო როცა სამშობლოს დასჭირდებოდა, სწორედ მაშინ მის სასარგებლოდ გამომეყენებინა.
დამიძახა თუ არა სამშობლომ, ეს არ ვიცი. ეგ არის, დროდადრო თარგმანებს ვაქვეყნებ გაჭირვებით…
მომიტევეთ, ზედმეტი გულახდილობა თუ გამოვიდა. (29.05.07)

ლაშა ბუღაძის “ლიტერეტურული ექსპრესი”

15 ივლ

                                                                                      რუსუდან ბეჟაშვილი

 

ლაშა ბუღაძის ,,ლიტერატურული ექსპრესი”

 

მიუხედავად იმისა, რომ ყოველი მხრიდან გაუთავებლად გვიკიჟინებენ, თითქოს ლიტერატურა რა ხანია, მოძველდა, მასში ახალს ვეღარაფერს აღმოაჩენ, მრავალი ალტერნატივა გააჩნიაო და ა. შ. ჩვენ და ჩვენისთანები,  ვისთვისაც ლიტერატურა საკვებია და ჰაერივით აუცილებელი, ჯიუტად მაინც ვაგრძელებთ კითხვას. ,,მწერლობა ხომ ენას იყენებს … და ანალიტიკურ მთლიანობას წარმოადგენს, რომელიც სამყაროს გამოხატვის საშუალებას იძლევა, რომელზეც მეცნიერების შექმნა ან მითების შეთხზვაა შესაძლებელი. …მას (ენას) იდეების, სახეების მშვენიერების შესაქმნელად იყენებენ. ამიტომაც მათ გარეშე საერთოდ ვერაფერს გავხდებოდით. ენა კაცობრიობის ყველაზე უცნაური გამოგონებაა, რომელიც ყველაფერს წინ უსწრებს და ყველაფერს ანაწევრებს. უენოდ არც მეცნიერება იარსებებდა, არც ტექნიკა, არც კანონები, არც ხელოვნება, არც სიყვარული.” ჟან მარი ლე კლეზიოს ეს სიტყვები ახლახანს წავიკითხე და აღტაცებას ვერ ვმალავ, საკუთარი ნაფიქრივით ვეთანხმები. და კიდევ: ,,…ყველას უნდა მიუწვდებოდეს ხელი კულტურაზე. ამისთვის კი იდეალური იარაღი წიგნია, მთელი თავისი არქაულობით. პრაქტიკულია, მოსახერხებელია, ეკონომიურია. განასაკუთრებული ტექნოლოგიური დამუშავება არ სჭირდება და ნებისმიერ კლიმატურ პირობებში კარგად ინახება.” ალბათ, სათაურით მიხვდით, რომ ამჯერად ლაშა ბუღაძის ბოლო წიგნზე ,,ლიტერატურული ექსპრესი” მსურს საუბარი. პირველ რიგში ამ თაობას მადლობა უნდა ვუთხრა, რომ მათი წყალობით, საქართველოში წიგნი დღესაც ,,მოდაშია”.

    წიგნის ანოტაციაში ვკითხულობთ: ,,ლიტერატურული ექსპრესი” ექსპერიმენტული მატარებელია, რომელიც ევროპის სხვადასხვა ქალაქს სტუმრობს, მგზავრები კი ევროპელი, მათ შორის ქართველი მწერლებიც არიან.” როგორც ჩანს, ეს ექსპერიმენტი მართლაც ხდება ბევრისთვის ახალი წიგნის დაწერის იმპულსი. ამის მაგალითია წინამდებარე ავტორი.

პირველ რიგში ვიტყვი, რომ სახალისო ტექსტია, ისიც  მოგეხსენებათ, რომ ლაშა ბუღაძეს კარგი იუმორი აქვს. მწერალთა და ლიტერატორთა ჯგუფი მატარებლით მოგზაურობს, როგორც ჩანს, ერთმანეთისაგან შემოქმედებითი იმპულსის მისაღებად და აზრთა ურთიერთგაზიარებისათვის. ეს რამდენად გამოსდით,  სიუჟეტში თანდათან იკვეთება. როგორც ჩანს, ეგოცენტრიზმი ლიტერატურაში დროის სენია და არა მხოლოდ ქართული. ყურადღებას იპყრობს ავტორის კულტუროლოგიური მსჯელობანი; კერძოდ, ვეთანხმები, რომ თანამედროვე ქართული ლიტერატურა სავსეა ეგოცენტრული პროვინციალიზმით (შესაძლოა ბევრი შემეკამათოს, გთხოვთ, ვისაც არ ეხება, საკუთარ თავზე ნუ მიიღებს) და კიდევ, ძველი თაობის მწერლები რომ ბილწსიტყვაობენ, ამაზრზენი საკითხავია. თუმცა, ისაც უნდა ვთქვა, რომ ჩემს ,,ესთეტიკურ ყურებს” სხვა შემთხვევაშიც აღიზიანებს ამგვარი რამეები.

    ავტორი წუხს, რომ სათანადო ადეკვატურობით ვერ გამოხატავს საკუთარ სასიყვარულო განცდებს; ქართულ ენაზე ეს გამოდის ან ბილწი, ან ძალზე უგულო და აგრესიული და რომ ჩვენთან მხოლოდ მინიშნებებით უნდა დაკმაყოფილდე. დიახ, ჩვენ ამგვარ კულტურულ-ენობრივ სივრცეში ვცხოვრობთ და მე, როგორც მკითხველს, ისევე როგორც მაყურებელს _ სავსებით მაკმაყოფილებს მინიშნებები და მეტიც, ვფიქრობ, რომ მხატვრულ ნაწარმოებში ყველაფერი როდი უნდა იყოს გაშიშვლებული, მინიშნებების შემთხვევაში ხომ გაცილებით მეტია სივრცე ფანტაზიისათვის, რის წყალობითაც ნაწარმოები ხდება უფრო იდუმალი და უფრო ,,მხატვრულიც”, თუ გნებავთ. თუმცა იუმორით თუ შევხედავთ, ალბათ ყველაფერი ასატანია. ლაშას ეს აქვს, ენის სიმსუბუქე და ძალაუნებურად, თითქოს ,,პატიობ”, არადა ეხება ისეთ თემებს, რომ ბეწვის ხიდზე გავლაა საჭირო, რათა ბანალობაში არ გადავარდე, ვფიქრობ, ავტორი ახერხებს ამ ბეწვის ხიდზე გავლას.

    საინტერესოა, თუნდაც, შედარებები ქართულ და უცხოურ ხასიათს შორის; მოგეხსენებათ, წიგნში აღწერილია მრავალეროვან მწერალთა მატარებლით მოგზაურობა სხვადასხვა ქალაქებში. ამ უჩვეულო ატმოსფეროში ურთიერთობენ ჩვენი წიგნის გმირები, რომელთა უმრავლესობა მწერალია (პოეტი, რეცენზენტი და ა.შ.). როცა ჰელენა ქართველ მწერალ ზაზას თავისი მთვრალი ქმრის სასტუმროს ნომერში აყვანას თხოვს და განუწყვეტლივ უბოდიშებს: ,,უკაცრავად, ძალიან მრცხვენია… ჩემი  ქმარია, ძალიან დათვრა.  მივხვდი, რაღაც უნდა მეთქვა. ანალოგიურ მდგომარეობაში აღმოჩენილ სიმპათიურ ქართველ გოგონას აუცილებლად ვეტყოდი: ,,არა გრცხვენიათ, რაზე მიხდით ბოდიშს, ” ან უბრალოდ, მოკლედ და თანაგრძნობით: ,,კარგით, რა.” მაგრამ რაკი ევროპაში ვიყავი, ამიტომ ასეთი რამ უნდა მეთქვა, რასაც მხოლოდ ევროპელი თუ იტყოდა. აი, თუნდაც ეს, მაგალითად:  _ექიმი ხომ არ გამოვიძახოთ?” და ა.შ.

    თხრობის ლაღი და თვითირონიული სტილის საილუსტრაციოდ, კიდევ ერთ პატარა ფრაგმენტს მოვიყვან: ,,…თუმცა ერთბაშად ვერც მივხდი, რა უნდა მექნა. ჩემ თვალწინ სრულიად უცნობი, ჩემზე ორი თავით მაღალი მამაკაცი გაშხლართულიყო და ერთი წამითაც არ ფიქრობდა თავისით წამოდგომას. მე კი ვერაფრით ვხვდებოდი, როგორ უნდა წამომეყენებინა ეს მასა: ხელებზე მოვჭიდებოდი, თუ პირდაპირ იღლიის ქვეშ შემედო მისთვის თავი და ზურგზე გადმომეკიდა? საბოლოოდ ერთიც გავაკეთე და მეორეც. ხელებით ჩემკენ მოვქაჩე, ერთი მარჯვენა, მხარზე გადმოვიდე, ჩემივე საკუთარი მარცხენა კი ზურგს უკან შევუცურე და ასე შევეცადე მის წამოწევას.”

ადგილი მზის ქვეშ,  მარადიული თემა  ყველა დროში:  პრესტიჟულ  ჟურნალში მოსახვედრად  აქტუალობაზე მსჯელობს მწერალი, აქაც  ლაშასეული იუმორით, ცხადია:  ,,როგორ უნდა გამოიცნოს  მწერალმა,  რომელი რეგიონი იქნება,  ვთქვათ, გაისად პრიორიტეტული.  იგეგმება სადმე რამე ომი?  …  უნდა გამოაცხადონ: 2020  წელს აქტუალური  იქნება  რომანები გაეროზე …   ხო, ასეა,  სწორედ რეგიონია მნიშვნელოვანი  და არა შენ …  რადგან რეგიონი შენს ტალანტზე    მიმზიდველია .”

    წიგნში მოულოდნელ სასიამოვნო სიახლეს წარმოადგენს ლიტერატურული ექსპრესის ბინადართა წერილები ახლობელ ადამიანებთან საკუთარ მშობლიურ ენებზე, წერილებს თან ერთვის ქართული თარგმანიც. სწორედ ამ წერილებში ყველაზე მეტად ვლინდება გულწრფელი დამოკიდებულება ერთმანეთისა და ასევე მათი საქმიანობის, ანუ მწერლობისადმი. ერთ-ერთი მწერლის წერილიდან (ბულგარელი) ამგვარი სახის ჩივილი ისმის,როგორც ჩანს, ასევე საყოველთაოდ აქტუალური: ,,როგორ უნდა მოვთხოვოთ კითხვა სკოლის მოსწავლეს, როცა თავად პროფესიონალ მწერლებს ეზარებათ კითხვა? მკითხველები მწერლებშიც გადაშენდნენ. და მე ეხლა სწორედ ამის მომსწრე ვარ. აქ მყოფნი მწერლებს უწოდებენ საკუთარ თავს, მაგრამ სრულ გულგრილობას იჩენენ მათ გვერდით მცხოვრებ, … შედარებით წარმატებული მწერლის მიმართ.” … ბოლოს, ამ მოგზაურობის აპოთეოზია ლიტერატურული კონკურსის გამარჯვებულების დაჯილდოება. ლაშა რის ლაშა იქნებოდა, რომ ამგვარი რამ არ ეთქვა (ორგანიზატორი, როცა მისადმი ოვაცია არ წყდება, ამბობს): ,, – ეს დარბაზი ნახევარი საათით გვაქვს ნაქირავები, ასე რომ, თუკი დროულად არ შევწყვეტთ აპლოდისმენტებს, შესაძლოა, ფოიეში მოგვიხდეს გამარჯვებულის დაჯილდოვება.”

     ერთ რამედ ღირს ილიკოს პერსონაჟი – ე.წ. ,,მარადი სტუდენტი” გერმანიიდან (ქართველი), რომელიც, ასე ვთქვათ, მეურვედ მიუჩინეს ქართველ მწერლებს. შემდეგ, როგორც მისი ელექტრონული წერილიდან ირკვევა, მას სხვა ფუნქციაც ჰქონდა დაკისრებული (მაგრამ,ყოველივეს როდი გავამხელ). ილიკოს მოსწონს ყველაფერი უფასო და სასტუმროში წვრილმან ხელმრუდობასაც არ თაკილობს. და ბოლოს, ამ ნივთების გამოფენასაც აწყობს: ,,დღის ბოლოს ილიკომ სხვადასხვა სასტუმროდან წამოღებული ნივთების გამოფენა მოაწყო თავის ნომერში. რა აღარ გვანახა: ხალათები (სამი ცალი), ერთჯერადი ფლოსტები (ორი წყვილი), ტელეფონი (!), კოვზები, ტყავის საქაღალდე (წარწერით; Hotel Maritim), გერმანულენოვანი ბიბლია (,,ლუთერის თარგმანია ესა, უჯრაში იდო”), მოდილიანის რეპროდუქცია (,,ჩემ ძველ გოგოს გავს, ისიც ეგეთი მკერდის და წითელი კანის პატრონი იყო”) და ერთიც, ნათურა.”

მოკლედ, უხვად შეხვდებით ტიპაჟების მრავალფეროვნებას _ ქართველ თუ უცხოელთა; ეს გახლავთ, ალბათ, ყველა მკითხველისთვის ძალზე ნაცნობი და ცოცხალი სახეები…

,, …ჩემი უკანასკნელი ვარშავული შთაბეჭდილება სწორედ ილიკოს მოწყობილი გამოფენა იყო. ჰელენა არც ფოიეში, არც ლიფტში, არც ქუჩებში… და არც სადგურზე შემხვედრია.” ვინ არის ჰელენა? ალბათ,  ესეც უნდა ვთქვათ.

_ ერთი სიტყვით, მწერალ ზაზას სასიყვარულო ობიექტი. ამ ამბავზე ბევრს ვერაფერს მოგახსენებთ; ესაა ჩვეულებრივი სამკაული ნებისმიერი ნაწარმოებისათვის და უფრო მეტად მწერალ ზაზას ფანტაზიებში ვითარდება. ერთი კი ცხადია, ამგვარი რამ მართლაც სტაცებს გულსა და გონებას ადამიანს: ,,რაღაცის დაწერა დავაპირე, მაგრამ ცარიელ ფურცელს რომ დავხედე, ისევ ჩვეულმა შიშმა ამიტანა. … ის ორგანო (თუ ორგანოები), რითაც უნდა მეწერა, რუსულ ტანკებს, წინა და ამჟამინდელ ელენეებს ჰქონდათ დაკავებული.”

   უკვე მოგახსენეთ, რომ ყურს მჭრის მოჭარბებული სკაბრეზი, თუმცა, როგორც მკითხველისთვის, ჩემთვის წიგნში სხვა რამ უფრო მნიშვნელოვანია, მაგრამ საწყენია (ავტორი იმდენად ბუნებრივ იერს აძლევს ამგვარ მეტყველებას), ნუთუ მართლა ასე ბილწია მამაკაცთა _ და მითუმეტეს, მწერალთა _ აზრები თუ სიტყვები, როდესაც ჩვენ გვერდით არ ვართ? და უნებურად ფიქრობ, ნუთუ მხოლოდ ქალთა საზოგადოებაში კეკლუცობისთვის არსებობს ნორმალური მეტყველება? იმედს ვიტოვებ, რომ მთლად ასეც არაა…

მკითხველისთვის აგრეთვე საინტერესოა წიგნში ასახული დღევანდელი ლიტერატურული პროცესები, თუნდაც ამ კონკრეტული მწერლის თვალით, მწერლების ურთიერთობა ერთმანეთთან, პრაგმატიზმამდე დასული შემოქმედება და ა. შ. და როგორც თეოდორ ფონტანე იტყოდა: ,,რა ევალება რომანს? მან ჩვენ, ყოველგვარი გადაჭარბებულისა და სიმახინჯის უარყოფით, უნდა მოგვითხროს ამბავი, რისაც ჩვენ გვჯერა. მან შეთხზული სამყარო, მყისიერად, რეალურ არეალად უნდა წარმოგვიდგინოს.” თუმცა, ამ შემთხვევაში, პირიქით, რეალური არეალი მხატვრულ თხზულებად გვევლინება, მაგრამ მთავარი ხომ სათქმელის გამოთქმის ხერხია, აგერ საუკუნეებია, ყველა მწერალი თავისებურად რომ ცდილობს. მწერლობის მარილიც ხომ სწორედ სტრიქონებს მიღმა იმალება.  

ზემოთ აღნიშნული ღირსებების გარდა, ეს წიგნი, უბრალოდ, მოწყენილობის წინააღმდეგ საბრძოლველადაც შეიძლება წაიკითხოს კაცმა. მოწყენილობამ ხომ ზოგჯერ ავადმყოფობის დონეზეც შეიძლება დაგრიოს ხელი. მოწყენილობა გაურკვეველი და ძნელად შესაცნობი სახით, ვნებს და ანელებს სულს, შთანთქავს აზროვნებას. ამ დროს ყველაზე უფრო სულელური მითქმა-მოთქმაც ახალშობილი ვირუსივით ჰყვავის და იფურჩქნება. _ ბოლოს და ბოლოს ესეც ხომ, სადღაც წამიკითხავს. _ ასე შეუმჩნევლად აყალიბებს წიგნი ჩვენს აზროვნებასა და მეტყველებას. ლაშას ამ წიგნსაც მკვეთრად ატყვია დროის ნიშანი, რაც ალბათ, თავისთავად ცხადია, მაგრამ ნაკლები სკაბრეზი, თუ შეიძლება, უამისოდ თქვენი ნაწარმოებები უფრო მშვენიერია, ბატონებო…

 

 

 

 

ფრანც კაფკა “მონადირე გრაკხუსი”

30 ივნ

ფრანც კაფკა

მონადირე გრაკხუსი

ორი ბიჭი სანაპიროს ჯებირზე კამათელს აგორებდა. კაცი ქანდაკების საფეხურზე ხმალამოღებული ძეგლის ჩრდილში გაზეთს კითხულობდა. გოგონა ჭასთან პატარა ჭურჭელს წყლით ავსებდა. ხილით მოვაჭრე თავის საქონელთან იწვა და ზღვას გასცქეროდა. დუქნის სიღრმეში კარისა და ფანჯრის ღრეჩოებიდან ღვინით მოქეიფე ორი კაცი მოჩანდა. მედუქნე კი წინ, მაგიდასთან იჯდა და თვლემდა. კარჭაპი (ბარჟა, ნავი) უხმაუროდ შემოცურდა პატარა ნავსადგურში, თითქოს წყლის ზედაპირზე ტივტივებსო. კაცი ცისფერ კიტელში ქვემოთ დაეშვა და რგოლებში თოკი გაუყარა. ვერცხლისფერღილებიან მუქ პიჯაკებში გამოწყობილ ორ კაცს ბოცმანის უკან საკაცე მოჰქონდა, რომელზეც ყვავილებიან, ფოჩებმოვლებულ აბრეშუმის გადასაფარებელზე, აშკარად, კაცი იწვა.
სანაპიროზე ჩამოსულებს ყურადღებას არავინ აქცევდა, მაშინაც კი, როცა საკაცე ჩამოდგეს, ბოცმანის ლოდინში, რომელიც ჯერ კიდევ თოკით იყო დაკავებული, მათთან არავინ მისულა და არც არაფერი უკითხავს, მათთვის დაკვირვებით არავის შეუხედავს.
მესაჭე ცოტა ხანს შეყოვნდა ვინმე ქალის გამო, რომელსაც მკერდზე ბავშვი ჰყავდა მიკრული, თან გაშლილი თმებით, სწორედ იმ დროს გემბანზე გამოჩნდა. შემდეგ ბოცმანი მოვიდა და მეზღვაურებს მოყვითალო ორსართულიან სახლზე მიუთითა, რომელიც მარცხნივ წყლის პირას აღმართულიყო. კაცებმა ტვირთი წამოიკიდეს და ვიწრო სვეტებისაგან ნაშენ დაბალ ჭიშკარში შეიტანეს. პატარა ბიჭმა ფანჯარა გამოაღო, შენიშნა, გვამი სახლში როგორ გაუჩინარდა და ფანჯარა ისევ სწრაფად დახურა. ახლა უკვე ჭიშკარიც ჩაკეტეს, იგი შავი მუხის ხისგან მზრუნველად იყო გამოთლილი. მტრედების ჯოგი, მანამდე რომ ზარის (სამრეკლოს) ირგვლივ ტრიალებდა, ახლა სახლის წინ დაეშვა. თითქოს სახლში საკვები ელოდათ, მტრედები ისე გულმოდგინედ მოგროვდნენ ჭიშკართან. ერთი მეორე სართულამდე აფრინდა და ნისკარტით ფანჯრის მინაზე მიაკაკუნა. ესენი ღია ფერის, კარგად მოვლილი ფრინველები იყვნენ. შორიდან ქალმა მათ ბარჟიდან მარცვლები გადაუყარა, მათ საკენკი აკენკეს და ქალთან მიფრინდნენ.
კაცი, ტრაურის ბაფთიანი ცილინდრის ქუდით, ვიწრო, ნავსადგურთან მკვეთრად დაქანებული პატარა ქუჩით ქვემოთ დაეშვა. მან ირგვლივ ყურადღებით მიმოიხედა, ყველაფერი აღელვებდა – კუთხეში ნაგვის დანახვაზე სახე მოეღრიცა. ძეგლის საფეხურებზე ხილის ნაფცქვენები ეყარა, გვერდით რომ ჩაუარა, თავისი ჯოხით ქვევით მოისროლა. კაცმა სახლის კარზე მიაკაკუნა, თან ცილინდრი შავხელთათმანიან მარჯვენა ხელში მოიქცია. კარი მაშინვე გაუღეს, ორმოცდაათი პატარა ბიჭი შპალიერივით აეკრა გრძელ დერეფანს და კაცს თავი დაუკრეს.
კიბეზე ბოცმანი ჩამოვიდა და ბატონს მიესალმა, მეორე სართულზე, ზევით გაუძღვა. მათ მსუბუქად ნაგებ ლამაზ ლოჯიით შემოვლებულ ეზოს ჩაუარეს და ორივენი ერთ-ერთ დიდ ცივ ოთახში შევიდნენ სახლის უკანა მხარეს, ბიჭები იქვე იდგნენ და პატივისცემის ნიშნად, დისტანცია დაიკავეს. უკან სახლი აღარ იდგა, პირდაპირ მხოლოდ მორუხო-მოშავო შიშველი კლდე მოჩანდა. მეზღვაურები იმით იყვნენ დაკავებული, რომ საკაცის თავთან გრძელ სანთლებს ამაგრებდნენ და ანთებდნენ, მაგრამ ამით იქაურობა არ განათებულა, მხოლოდ აქამდე არსებული ჩრდილები შეირხა და კედლებზე აციმციმდა. საკაციდან გადასაფარებელი გადაეგდოთ. იქ ერთი გაჩეჩილთმიანი, წვერიანი კაცი იწვა, მზისგან დამწვარი სახით, მონადირეს გავდა. იგი უძრავად იწვა და, როგორც ჩანს, უგონოდაც – თვალდახუჭული,მაგრამ ამისდა მიუხედავად, მხოლოდ გარემო მიანიშნებდა, რომ ის, სავარაუდოდ, მიცვალებული იყო.
ბატონი საკაცესთან მივიდა, მწოლიარეს ცალი ხელი შუბლზე დაადო, შემდეგ მუხლი მოიყარა და ლოცვა დაიწყო. ბოცმანმა მეზღვაურებს ანიშნა, ოთახი დაეტოვებინათ, ისინი გავიდნენ, გაყარეს ბიჭები, გარეთ რომ მოეყარათ თავი, და კარი გაიხურეს. მაგრამ ბატონისთვის ეს სიჩუმეც არ აღმოჩნდა საკმარისი, მან ბოცმანს გადახედა, ,ის უცებ მიხვდა და პატარა კარით მეორე ოთახში გავიდა. საკაცეზე მწოლიარემ უცებ თვალები გაახილა, ტკივილიანი ღიმილით მზერა ბატონისკენ მიმართა და უთხრა: „შენ ვინ ხარ?“ – ბატონი დიდი გაკვირვებვის გარეშე მუხლიჩოქიდან წამოდგა და მიუგო: „ქალაქ რივას ბურგომისტრი გახლავართ.“
საკაცეზე მწოლიარემ თავი დაუკრა, დასუსტებული ხელით სავარძლისაკენ მიუთითა და მას შემდეგ, რაც ბურგომისტრმა მისი შემოთავაზება მიიღო, უთხრა: „ეს მე კი ვიცოდი, ბატონო ბურგომისტრო, მაგრამ უცებ ყველაფერი დამავიწყდა, თავბრუ მეხვევა და მაინც მირჩევნია, ვიკითხო, ყველაფერი რომც ვიცოდე. ალბათ თქვენც მოგეხსენებათ, რომ მე მონადირე გრაკხუსი ვარ.“
„რა თქმა უნდა,– მიუგო ბურგომისტრმა. – მე ამაღამ მაცნობეს თქვენს შესახებ. კარგა ხნის ჩაძინებულები ვიყავით. უცებ, შუაღამისას ჩემმა ცოლმა წამოიძახა: ‘სალვატორე’, – ეს ჩემი სახელია, – ‘შეხედე, მტრედი ფანჯარასთან!’ ეს მართლაც მტრედი იყო, მაგრამ მამალივით დიდი. ის ჩემ ყურთან მოფრინდა და ჩამჩურჩულა: ‘ხვალ მკვდარი მონადირე გრაკხუსი ჩამოდის, დახვდი მას ქალაქის სახელით’.“
მონადირემ თავი დაუკრა და ენის წვერი ტუჩებზე მოატარა: „დიახ,მტრედები ყოველთვის ჩემს წინ მოფრინავენ. მაგრამ თქვენ როგორ ფიქრობთ, ბატონო ბურგომისტრო, რივაში უნდა დავრჩე?“
„ამის თქმა ჯერ გადაჭრით არ შემიძლია, – უპასუხა ბურგომისტრმა – თქვენ მკვდარი ხართ?“
„დიახ – მიუგო მონადირემ – როგორც ხედავთ. – მრავალი წლის წინათ, როგორც ჩანს, ძალზე დიდი ხნის წინ, შვარცვალდში – ეს გერმანიაშია – კლდიდან ჩამოვვარდი, არჩვს რომ მივსდევდი. მას შემდეგ მკვდარი ვარ.“
„მაგრამ თქვენ ცოცხალიც ხომ ხართ?“ – უთხრა ბურგომისტრმა.
„გარკვეულწილად, – დაეთანხმა მონადირე, – გარკვეულწილად ცოცხალი ვარ, ჩემი სიკვდილის ხომალდმა სხვა გეზი აიღო, საჭე არასწორი გზით მიმართა, მძღოლის უყურადღებობის ერთი წამი, თუ ჩემი უმშვენიერესი სამშობლოდან გადახვევა, მე არ ვიცი, ეს რა იყო, მხოლოდ ის ვიცი, რომ მიწაზე დავრჩი და მას შემდეგ ჩემი ხომალდი მიწიერ წყლებში დაცურავს. ამგვარად, სიკვდილის შემდეგ, დედამიწის ყოველ კუთხეში ვმოგზაურობ, თუმცა მე მხოლოდ მშობლიური მთების წიაღში სიცოცხლე მსურდა.“
„და იმქვეყნიურ სამყაროსთან კავშირი არა გაქვთ?“ – ჰკითხა შუბლშეკრულმა ბურგომისტრმა.
„მე ჯერ კიდევ იქითკენ მიმავალ დიდ კიბეზე ვიმყოფები. – მიუგო მონადირემ. – ნავი ხან ზევით წამიყვანს, ხან ქვევით, ხან მარჯვნივ, ხან მარცხნივ, სულ მოძრაობაში ვარ. მონადირე კაცი პეპელად ვიქეცი. ნუ გეცინებათ.“
„არ მეცინება,“ – გააპროტესტა ბურგომისტრმა.
„ძალიანაც კარგი, ჭკვიანურია. – მიუგო მონადირემ, – სულ მოძრაობაში ვარ. თითქოს ავიღებ დიდ სიჩქარეს და ზეცის კარიბჭე გამინათებს, მაგრამ უცებ ისევ ძველ, რომელიღაც მიწიერ წყალში გაჩხერილ ნავზე მეღვიძება. ჩემი წარსული სიკვდილის მთავარი შეცდომა კაიუტიდან დაცინვით მიღრენს. იულია, ნავის მესაჭის მეუღლე აკაკუნებს საკაცესთან დილის სასმელი მოაქვს, იმ ქვეყნისა, რომლის სანაპიროსაც სწორედ იმ მომენტში ჩავუვლით ხოლმე. მე ხის ტახტზე ვწევარ, დიდი სასიამოვნო სანახავი არ გახლავართ – ჭუჭყიანი მიცვალებულის პერანგი, თმა, წვერი რუხი და შავი, ერთმანეთში არეული. ფეხებზე ერთი დიდი აბრეშუმის ყვავილებიანი და ფოჩიანი გადასაფარებელი მაფარია. თავთან ეკლესიის სანთელი მინთია. კედელზე, ჩემს პირდაპირ პატარა სურათი კიდია, ეტყობა ბუშმანია, რომელიც მახვილით მემუქრება და თავად, როგორც ჩანს, დიდებულად მოხატული ფარის ქვეშ იმალება. ასეთი სულელური გამოსახულებები გემებზე გვხვდება, ეს კი ერთ-ერთი ყველაზე უფრო სულელურია. სხვა მხრივ, ჩემი ხის გალია სულ მთლად ცარიელი იქნებოდა. გვერდითი კედლის ხვრელიდან სამხრეთული ღამის თბილი ჰაერი შემოდის და მესმის წყლის ხმაური, ძველ ნავს რომ ეხეთქება.
მას შემდეგ ვწევარ აქ, როცა ჯერ კიდევ ცოცხალი მონადირე გრაკხუსი ჩემს სამშობლოში – შვარცვალდში არჩვს მივსდევდი და კლდეზე გადავიჩეხე, ხევში სისხლისგან დავიცალე, მოვკვდი და ამ ნავს მეორე ნაპირამდე უნდა მივეყვანე. კიდევ მახსენდება, თავიდან როგორი სიხარულით გავიშხლართე ამ ჩემს სარეცელზე. მშობლიურ მთებს ჩემგან ასეთი სიმღერა ჯერ არ მოუსმენიათ, როგორც მაშინ, ჯერ კიდევ ბრწყინავმა ამ ოთხმა კედელმა. მე სიამოვნებით ვიცხოვრე და სიამოვნებითაც მოვკვდი, სანამ ბორტზე ავიდოდი, უსარგებლო ბარგივით სიხარულით მოვისროლე ჩემი მონადირის ჩანთა, რომელსაც მუდამ ამაყად ვატარებდი და მიცვალებულის ხალათში ისე შევსრიალდი, როგორც ქალიშვილი საქორწილო კაბაში. აქ ვიწექი და ველოდი. შემდეგ მოხდა უბედურება.“
„რთული ბედისწერაა, – უთხრა ბურგომისტრმა, თან უარყოფის ნიშნად ხელი ასწია. – და მასში თქვენ არანაირი ბრალი არ მიგიძღვით?“
„არანაირი, – უთხრა მონადირემ, – მე მონადირე ვიყავი, განა ეს დანაშაულია? მონადირე ვიყავი შვარცვალდში, სადაც მაშინ მგლები ჯერ კიდევ იყო. მე მათ მივსდევდი, ვესროდი, ვახვედრებდი, ვატყავებდი, განა ეს დანაშაულია? ჩემი საქმიანობა ნაკურთხი იყო. ‘შვარცვალდის დიდი მონადირე’ მერქვა, განა ეს ცოდვაა?“
„ეს ჩემი გადასაწყვეტი არაა, – მიუგო ბურგომისტრმა, – თუმცა ამაში დანაშაულს ვერ ვხედავ, მაგრამ, მაშ ვინაა დამნაშავე?“
„ბოცმანი, – უთხრა მონადირემ. – არავინ წაიკითხავს იმას, რასაც მე ახლა ვწერ, ჩემს საშველად არავინ მოვა; ჩემი შველა რომც დაესახათ მიზნად, ყველა სახლის ყველა კარი დაიხურებოდა, ყველა ფანჯარა დაიგმანებოდა, ყველანი საწოლში ჩაწვებოდნენ თავზე საბანგადაფარებულები, მთელი დედამიწა ღამის თავშესაფრად გადაიქცეოდა. და ეს სწორიც იქნებოდა, რადგან მე არავინ მიცნობს, რომც სცოდნოდათ ჩემს შესახებ, ჩემი ადგილსამყოფელი არ ეცოდინებოდათ, ადგილსამყოფელიც რომ სცოდნოდათ, არ ეცოდინებოდათ, იქ როგორ მოვეხელთებინე, ამგვარად, არ ეცოდინებოდათ, როგორ დამხმარებოდნენ. ჩემი დახმარება გსურდეს, ეს ავადმყოფობაა, რომელსაც ლოგინში მკურნალობენ.
ეს ვიცი, მაგრამ დახმარების სათხოვნელად როდი ვყვირი, თავად ისეთ მომენტებშიც კი, როცა თავს ვერ ვერევი, როგორშიც მაგალითად, ახლა ვიმყოფები. ამაზე ინტენსიურად ვფიქრობ. მაგრამ ასეთი აზრების ადვილად განდევნისათვის საკმარისია, ირგვლივ მიმოვიხედო და გავიაზრო, თუ სად ვიმყოფები – შემიძლია ვამტკიცო, – საუკუნეებია ასე ვცხოვრობ.“
„ეს განსაკუთრებული რამაა, განსაკუთრებული – უთხრა ბურგომისტრმა.– და ახლა ფიქრობთ რივაში დარჩენას?“
„არა, მე არ ვფიქრობ, – უთხრა მონადირემ სიცილით, და ბურგომისტრს ხელი მუხლზე დაადო, რომ დაცინვა შეერბილებინა. – მე აქ ვარ, სხვა არაფერი ვიცი, არაფერი შემიძლია (ძალმიძს). ჩემი ნავი მესაჭის გარეშეა დარჩენილი დ ქარით იმართება, რომელიც სიკვდილის ყველაზე უფრო ქვედა რეგიონებში ქრის.

გერმანულიდან თარგმნა რუსუდან ბეჟაშვილმა.

ფრანც კაფკა “პატარა ქალი”

30 აპრილი

ფრანც კაფკა

პატარა ქალი

ის ერთი პატარა ქალია, ბუნებით საკმაოდ გამხდარი, და მაინც ძალზე გაკოჭილი, მუდამ ერთსა და იმავე კაბაში ვხედავ, ესაა მოყვითალო-მორუხო, გარკვეულწილად, ხისფერი ქსოვილი სადა არშიით და იმავე ფერის ღილებისმაგვარი საკინძეებით გაწყობილი; ის მუდამ უქუდოდაა, ღია ქერა თმა აქვს, სწორი, არც მთლად უწესრიგოდ, მაგრამ ძალზე თავისუფლად მიშვებული. მიუხედავად იმისა, რომ გაკოჭილია, მაინც მსუბუქად მოძრაობს, და ამ მოძრავ ბუნებაში ხშირად აჭარბებს კიდეც, სიამოვნებით იწყობს ხოლმე ხელებს თეძოებზე და სხეულის ზედა ნაწილს ერთი მოქნევით, მოულოდნელად გვერდით ხრის. შთაბეჭდილება, რასაც მისი ხელები ჩემზე ახდენს, ისაა, რომ ჯერ არ მინახავს ესოდენ გამოკვეთილი თითები; ამის მიუხედავად, მის ხელს არავითარი ანატომიური უცნაურობა არ გააჩნია, სავსებით ნორმალური ხელია.
უნდა მოგახსენოთ, რომ ეს პატარა ქალი ჩემით ძალზე უკმაყოფილოა, ყოველთვის აქვს ჩემდამი რაღაც სასაყვედურო, და რაღაც უსამართლობა სულ ჩემგან ემართება, მას ყოველ ნაბიჯზე ვაბრაზებ (ვაღიზიანებ); სიცოცხლის უწვრილეს ნაწილებად დაყოფა რომ შეიძლებოდეს და ყოველი ნაწილის ცალკე განხილვა, აუცილებლად, ჩემი ცხოვრების ყოველი ნაწილი მისთვის გაბრაზების მიზეზი იქნებოდა. ამაზე ხშირად მიფიქრია, თუ რატომ ვაბრაზებ მას ასე ძლიერ; შესაძლოა, ჩემში ყოველივე მის მშვენიერების, სამართლიანობის გრძნობას, მის ჩვევებს, წარმოდგენებს, მის იმედებს ეწინააღმდეგება, ხომ არსებობენ ამგვარი ერთმანეთის საპირისპირო ბუნების ადამიანები, მაგრამ რატომ წუხს იგი ასე ძლიერ ამის გამო? ჩვენს შორის ხომ იმგვარი ურთიერთობა არ არსებობს, რაც მას ჩემ გამო წუხილს აიძულებდა. საკმარისია, მან მხოლოდ როგორც სრულიად უცხოს, ისე შემომხედოს, რაც მე მართლაც ვარ, და ამის საწინაარმდეგო არც არაფერი მაქვს, პირიქით, მივესალმები ამ აზრს, მან უბრალოდ უნდა დაივიწყოს ჩემი არსებობა, რაც მე თავს არ მომიხვევია და არც არასოდეს მოვახვევდი; – და მთელი ნაღველიც აშკარად გაიფანტებოდა. ჩემი აზრით, მისი საქციელი ჩემთვისაც უხერხულია (მტკივნეულია), ისიც მესმის, რომ ეს უხერხულობა მის მწუხარებასთან შედარებით არაფერია. იმავდროულად ჩემთვის სრულიად გასაგებია, რომ ეს შეყვარებულის წუხილი არ არის; საქმე ამაში როდია, მას ჩემი გამოსწორება როდი სურს, და ყოველივე, რასაც იგი ჩემში აკრიტიკებს, იმ სახისა არ გახლავთ, რომ ჩემი წინსვლა რამენაირად შეაჩეროს. მაგრამ არც ჩემი წინსვლა ანაღვლებს მას, მას სხვა არაფერი აღელვებს, თუ არა მხოლოდ საკუთარი პირადი ინტერესი, კერძოდ იმ ტანჯვის გამო შურისძიება, რომელსაც მე ვაყენებ და კიდევ იმ ტანჯვის ხელის შეშლა, რომელიც ჩემგან მომავალში ელოდება (ემუქრება). ერთხელ უკვე ვცადე, მიმეთითებინა, თუ როგორ შეიძლებოდა ამ განუწყვეტელი ბრაზის უკეთ დასრულება, მაგრამ ამით იმგვარი ქარიშხალი გამოვიწვიე, რომ ასეთ მცდელობას აღარასოდეს გავიმეორებ.
კაცმა რომ თქვას, გარკვეული პასუხისმგებლობა ჩემზეცაა, თუმცა ეს პატარა ქალი ჩემთვის სრულიად უცხოა და ერთდერთი ურთიერთობა, რაც ჩვენს შორის არსებობს, ეს ბრაზია, რომელსაც მე მას ვაყენებ, ან უფრო მეტად ბრაზი, რომელსაც იგი ჩემგან მიყენებულად თვლის, ჩემთვისაც არ შეიძლება სულ ერთი იყოს, თუ როგორ იტანჯება იგი ამ ბრაზისაგან აშკარად, სხეულებრივადაც კი. ბოლო დროს ყოველი მხრიდან სულ უფრო მეტი ცნობები მომდის, რომ იგი ისევ ფერმკრთალი იყო დილით, ღამით, თავის ტკივილით გაწამებული და თითქმის შრომის უუნაროც კი. ამით იგი საკუთარ ახლობლებს დიდ საზრუნავს უჩენს, ისინი ეძებენ მისი მდგომარეობის მიზეზებს, მაგრამ აქამდე ვერ უპოვიათ. მხოლოდ მე ვიცი ეს, ესაა ძველი და სულ მუდამ განახლებადი ბრაზი. მე კი მისი ახლობლების წუხილს არ ვიზიარებ; ქალი ძლიერია და გამძლე; ვისაც ამგვარი გაბრაზება შეუძლია, ალბათ ამ ბრაზის შედეგების გადალახვაც უნდა შეეძლოს; მე იმისი ეჭვიც კი მაქვს – ნაწილობრივ მაინც – რომ თავს მწუხარედ წარმოაჩენს, რათა ამ გზით, გარე სამყაროს დაეჭვება ჩემკენ მომართოს. ღიად რომ განაცხადოს, ჩემი არსებობით მას თუ როგორ ვაწამებ, საამისოდ იგი ძალზე ამაყია; სხვებთან ჩემზე აპელირება მისთვის საკუთარი გრძნობების შელახვა იქნებოდა; მხოლოდ ზიზღის გამო, მარადიული, მისთვის მუდამ მიმზიდველი ზიზღის გამო არის იგი ჩემით დაკავებული. ეს უსუფთაო ამბავი საჯარო რომ გახდეს, მისთვის ზედმეტი სირცხვილი იქნებოდა. მაგრამ ისიც ხომ მეტისმეტია, ამ ამბავზე სულ რომ დუმხარ, თან იმ განუწყვეტელი წნეხის პირობებში, რომელშიც ის იმყოფება. და ამგვარად ცდილობს თავისი ქალური ეშმაკობით შუალედური გზა იპოვოს; დუმილით, ერთი საიდუმლო ტანჯვის მხოლოდ გარეგნული ნიშნებით სურს საქმე საზოგადოებრიობის სამსჯავრომდე მიიტანოს. შესაძლოა, იმედოვნებს კიდეც, როცა საზოგადოება თავის სრულ მზერას ჩემკენ მოაპყრობს, საყოველთაო რისხვა დამატყდება თავს და მთელი თავისი ძალაუფლებით სრული გულგრილობით გამასამართლებს, გაცილებით სწრაფად და ძლიერ, ვიდრე ეს მის, შედარებით სუსტ ბრაზს შეუძლია; შემდეგ კი თავად უკან დაიხევს, ამოისუნთქავს და ზურგს შემაქცევს. თუ მართლაც ამის იმედი აქვს, მაშინ ის ცდება. საზოგადოება მის როლს არ გადაიბარებს; საზოგადოება ვერასოდეს მიპოვის იმდენ სასაყვედუროს, ძლიერი ლუპის ქვეშაც რომ გამატაროს. მე არც ისე უმაქნისი კაცი ვარ, როგორც მას გონია; არ მსურს ვიტრაბახო, თანაც ამ ვითარებაში; თუ განსაკუთრებით გამორჩეული არა ვარ, არც საწინააღმდეგო თვისებებით მოგხვდებით თვალში; მხოლოდ მისთვის, მისი თითქმის თეთრად მოკიაფე თვალთათვის ვარ მე ამგვარი, რაშიც იგი ვერავის დაარწმუნებს. მაშ შემიძლია ამ მხრივ სრულიად მშვიდად ვიყო? არა, არავითარ შემთხვევაში; რადგან, თუ ეს ცნობილი გახდება, რომ მე მას ჩემი საქციელით ვაავადებ, და ზოგიერთი ზედმეტად დაინტერესებული, ინფორმაციის ბეჯითი გამავრცელებელი მზადაა, რომ ეს საკითხი განიხილოს, ან ისე იქცევა, თითქოს განიხილა იგი, მოდის ჩემთან გარე სამყარო და კითხვას მისვამს, თუ რატომ ვაწვალებ საწყალ პატარა ქალს ჩემი გამოუსწორებელი საქციელით და ხომ არა მაქვს განზრახული მისი სიკვდილამდე მიყვანა და ბოლოს და ბოლოს როდის მოვიკრებ გონიერებასა და ელემენტარულ ადამიანურ თანაგრძნობას, რათა შევწყვიტო ყოველივე ეს – თუ გარე სამყარო ამგვარ კითხვას მართლაც დამისვამს, პასუხის გაცემა გამიჭირდება. მაშინ მე უნდა ვაღიარო, რომ ამ ავადმყოფობის ნიშნებისა მაინცდამაინც არ მჯერა და ამით, ალბათ, არასასიამოვნო შთაბეჭდილებას გამოვიწვევ, რომ დანაშაულიდან თავის დაღწევის მიზნით, მისი დადანაშაულება მინდა, თანაც ასე არადელიკატურად? და განა შემეძლო სრულიად ღიად განმეცხადებინა, რომ მაშინაც კი, თუ ამ დაავადების სინამდვილეს დავიჯერებდი, ოდნავი თანაგრძნობაც კი არ მექნებოდა, რადგან ქალი ჩემთვის სრულიად უცხოა, და ურთიერთობა, რაც ჩვენ შორის არსებობს, მხოლოდ მისგან არის გამოგონილი და მხოლოდ მისი მხრიდან არსებოს.
ვერ ვიტყვი, რომ არ დამიჯერებდნენ, ხალხი ან დაიჯერებდა, ან არა, ალბათ უმალ დუმილს ამჯობინებდა; საქმე იქამდე არც მივიდოდა, რომ ეს განსჯის საგანი გამხდარიყო. პასუხს მხოლოდ დაარეგისტრირებდნენ, რომლითაც მე ერთ პატარა ავადმყოფ ქალს მივმართე, ეს კი ჩემთვის ნაკლებად ხელსაყრელი იქნებოდა. აქაც ისევე, როგორც ყველა სხვა პასუხის შემთხვევაში, ხალხის უუნარობა წინ გადამეღობებოდა (ხალხი ვერაფერს გაიგებდა) და ესეც ხომ დღესავით ნათელია, რომ ჩვენს ურთიერთობაში სიყვარული არაფერ შუაშია, რომ ამგვარი ურთიერთობა არ არსებობს და რომც არსებულიყო, ის უპირველეს ყოვლისა, ჩემი მხრიდან გამომდინარე იქნებოდა. თუმცა მე შემეძლო აღტაცებულიც კი ვყოფილიყავი პატარა ქალის კატეგორიული განსჯით და დაუღალავი დასკვნებით, სწორედ მისი უპირატესობის დემონსტრირებით რომ არ ვყოფილიყავი დასჯილი. მასში კი ყოველ შემთხვევაში მეგობრული ურთიერთობის არავითარი კვალი (ნიშან-წყალი) არ არის; ამაში ის სრულიად წელგამართული და მართალია; ჩემი ბოლო იმედიც ამას ემყარება; მის საომარ მოქმედებათა გეგმაში მსგავს გრძნობათა ხილვა რომც შესულიყო, მაშინ ხალხი ამას კი დაიჯერებდა, მაგრამ იგი საკუთარ თავს იმდენად ვერ ფლობდა, რომ ეს მოეხერხებინა. მაგრამ სრულიად გონებაჩლუნგ სახალხო სასამართლოს ვერ დაარწმუნებ, მაინც თავის აზრზე დარჩება, და რა თქმა უნდა, ჩემს წინააღმდეგ განწყობილი.
ამგვარად, მე სხვა აღარაფერი მრჩება, რომ ვიდრე საყოველთაო აზრი ჩაერევა, დროულად თავად შევიცვალო, რომ პატარა ქალის რისხვა როგორმე თავიდან კი არ ავირიდო, რაც წარმოუდგენელია, არამედ ოდნავ მაინც შევარბილო. მართლაც საკუთარი თავისთვის ხშირად მიკითხავს, ამჟამინდელი მდგომარეობა თუ მაკმაყოფილებს, და რომ სულაც არ მინდა, შევიცვალო, და თუ შესაძლებელი იქნებოდა გარკვეუული ცვლილებები განმეხორციელებინა, მაშინაც არ ვიზამდი ამას, მის აუცილებლობაში დარწმუნებულიც რომ ვყოფილიყავი, მაგრამ ერთადერთი – მხოლოდ ამ ქალის დასამშვიდებლად. და მე ეს გულწრფელად ვცადე: ძალა და ენერგია არ დამიკლია,
რაც მსიამოვნებდა კიდეც. აშკარად, ამაზე ქალისთვის ყურადღების გამახვილება საჭირო არ იყო, მსგავს რამეებს ის ჩემზე ადრე ამჩნევდა, ჩემი განზრახვის ყოველ გამოხატულებას შინაგან არსებაში; მაგრამ წარმატებას მაინც ვერ მივაღწიე. ან კი როგორ შემეძლო? მისი უკმაყოფილება ჩემდამი, როგორც ახლა ვიაზრებ, არის ძალზე ურყევი; არაფერს შეუძლია ამის აღმოფხვრა, თავად ჩემი არსების გაქრობასაც კი; ალბათ უსაზღვრო ელდა ეცემოდა, ჩემი თვითმკვლელობის ამბავი რომ გაეგო. მხოლოდ ვერ წარმომიდგენია, რომ ასეთ გონებაგახსნილ ქალს არ შეუძლია ყოველივე ისევე დაინახოს, როგორც მე, და არ ესმოდეს თავისი საყვედურების უსარგებლობა: მთელი ჩემი უდანაშაულობისა და უუნარობის პირობებში, დავაკმაყოფილო მისი სურვილები. ცხადია, ის ამას ხვდება, მაგრამ როგორც მებრძოლი სულის ადამიანი, ბრძოლის ჟინმორეულს ყოველივე ავიწყდება. ჩემი უიღბლო ბუნება კი, რომელსაც ვერ შევცვლი, რადგან ერთხელ და სამუდამოდ მებოძა, საიმისოდაა მიდრეკილი, რომ ყველა განრისხებულს ყურში დამამშვიდებელი სიტყვა ჩასჩურჩულოს. ამ მხრივ ჩვენ, რა თქმა უნდა, ერთმანეთს ვერასოდეს ვერ გავუგებთ. სახლიდან გამოსულს დილის წუთების სიხარული ყოველთვის ამ დამწუხრებული სახის ხილვამ, უგუნებოდ გაბუშტული ტუჩების, გამომცდელმა და უკვე გამოცდის შედეგად მიღებულმა ჩემკენ მოპყრობილმა მზერამ უნდა მომიწამლოს. ამ მზერას დიდი მონდომების შემთხვევაშიც ვერ გავექცევი: ახალგაზრდა ქალის ლოყა მწარე გამჭოლი ღიმილით, მომჩივანი მზერა ცისკენ, თეძოებზე დაწყობილი ხელები, საკუთარი თავის დასამკვიდრებლად, და შემდეგ რისხვით გაფითრება და აკანკალება.
ბოლო ხანს, სულ პირველად, ამ ვითარების გამო თავადაც გაოცებულმა, გავბედე, ერთი ახლო მეგობრისთვის მეთქვა ამ ამბის შესახებ, უბრალოდ ისე, სახვათა შორის, მთელი ამბის მნიშვნელობა რამდენიმე სიტყვით ავუხსენი, როგორც არც ისე მნიშვნელოვანი რამ. უცნაურია, რომ ჩემმა მეგობარმა ეს უყურადღებოდ არ დატოვა, პირიქით, ამას თავის მხრივ, გარკვეული მნიშვნელობაც მიანიჭა, სიტყვა ბანზე არ ამაგდებინა და დაჟინებით მისმენდა. საყურადღებოა, რომ მიუხედავად ამისა, მან ერთ-ერთ გადამწყვეტ მომენტში ეს ამბავი სათანადოდ მაინც ვერ შეაფასა, რადგან სერიოზულად მირჩია, სამოგზაუროდ წავსულიყავი. ამაზე უფრო გაუგებარი რჩევა წარმოუდგენელია; საქმე თითქოს უბრალოდაა, თუ კარგად ჩაიხედავ, აუცილებლად გაერკვევი, მაგრამ არც ისე მარტივად, რომ ჩემი გამგზავრებით ყოველივე, ან ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ მაინც მოგვარდეს. პირიქით, გამგზავრებულმა თავი უფრო მეტად უნდა დავიცვა; თუ კი საერთოდ რაიმე გეგმას უნდა მივყვე, ჯობს საკითხი (საქმე) ასე ძველებურად, ვიწრო ჩარჩოებში, საზოგადოებრივი აზრისგან თავისუფალი, ანუ ჩუმად დარჩეს. ამ ამბით გამოწვეული თვალშისაცემი ცვლილებები არ დავუშვა, როგორც წესი, ამაზე არავისთან ვილაპარაკო, მაგრამ ყოველივე ეს არა იმიტომ, რომ რაღაც საშიშ საიდუმლოს წარმოადგენს, არამედ იმის გამო, რომ პირიქით, ეს პატარა, სრულიად პიროვნული და, როგორც ასეთი, ადვილად გადასატანი საქმეა და ასეთადაც უნდა დარჩეს. ამ მხრივ მეგობრის რჩევა მთლად უსარგებლოც არ გამოდგა, მას ჩემთვის ახალი არაფერი უსწავლებია, მაგრამ ჩემი ძირითადი შეხედულება გაამყარა.
უფრო დაწვრილებით დაკვირვებისას როგორც ირკვევა, ცვლილებები, რომლებიც დროთა განმავლობაში შეიძლება მოხდეს, თავად საქმის ცვლილებას არ ნიშნავს, არამედ – მხოლოდ ჩემი შეხედულების განვითარებას მის შესახებ. რამდენადაც ეს შეხედულება ნაწილობრივ უფრო მშვიდი, კაცური ხდება, საქმის არსს უფრო უახლოვდება, მაგრამ ნაწილობრივ წვრილმანებზე განუწყვეტელი გაღიზიანების გამო, გარკვეულ ნერვულ სახეს იღებს.
მე ამ ამბავს უფრო მშვიდად ვუყურებ, რადგან გადამწყვეტი მომენტი, ზოგჯერ რაც არ უნდა ახლოს ჩანდეს, არც ისე მალე მოდის. ადამიანები, განსაკუთრებით ახალგაზრდობის წლებში, მიდრეკილნი არიან ტემპის დაჩქარებისკენ და ამ ე. წ. გადამწყვეტ მომენტს ზედმეტ მნიშვნელობას ანიჭებენ. ერთხელ, როცა ჩემი პატარა მოსამართლე ჩემი ერთი შემოხედვით უგონოდ შეიქნა, გვერდით სავარძელში ჩაეშვა, ცალი ხელით საზურგეს ჩაბღაუჭებოდა,მეორეთი – კორსეტს აწვალებდა და რისხვისა და სასოწარკვეთისაგან ცრემლები ლოყებზე ჩამოსდიოდა, მე ვფიქრობდი, განკითხვის დღე ახლოსაა და უმალ მომიწოდებდნენ საიმისოდ, რათა პასუხისმგებლობა მეგრძნო. მაგრამ არავითარი განკითხვის ჟამი, არავითარი პასუხისმგებლობა, ქალებს ხომ ადვილად მისდით გული, გარე სამყაროს არ სცალია, ყველაფერზე ყურადღება გაამახვილოს. და მაინც რა მოხდა მთელი ამ წლების მანძილზე? ისეთი არც არაფერი, გარდა იმისა, რომ ამგვარი შემთხვევები – ხან ძლიერ, ხან სუსტად, – მეორდებოდა და მათი საერთო რაოდენობა გაიზარდა. და კიდევ ის, რომ ხალხი უფრო ახლოს ცდილობს მისვლას, რათა სიამოვნებით ჩაყონ ცხვირი, როგორც კი საამისო შესაძლებლობა მიეცემათ; მაგრამ ისინი ამ შესაძლებლობას ვერ ნახულობენ, საკუთარ ალღოს ეყრდნობიან, რაც საკმარისია მხოლოდ საიმისოდ, რომ თავი გაირთონ, მაგრამ სხვებისთვის ეს არაფრისმაქნისია.
კაცმა რომ თქვას, ყოველთვის ასე იყო, ყოველთვის იყვნენ უსარგებლო, კუთხეში მდგომი უსაქმურები, რომლებიც ეშმაკურად ერევიან, უფრო მეტად, თავს ნათესაური მოტივებით იმართლებენ, სულ ყურადღებით არიან, ყელამდე სავსე „განუმეორებელი ალღოთი“, მაგრამ ყოველივე ამის ერთადერთი შედეგი მხოლოდ ისაა, რომ ისინი კვლავ ერთ ადგილას დგანან – აქ არიან. სიახლე იმაში მდგომარეობს, რომ თანდათან ვისწავლე მათი სახეების გარჩევა; ადრე მჯეროდა, რომ თანდათანობით, ყოველი მხრიდან ერთად მოდიოდნენ, საქმის ვითარების მოცულობა იზრდებოდა და გადამწყვეტი მომენტიც თავისთავად დადგებოდა; დღეს კი უკვე ვიცი, რომ ეს ყოველივე ასაკის ბრალი იყო და გადამწყვეტი მომენტის დადგომასთან ძალიან ცოტა, ან სულაც არაფერი ჰქონდა საერთო. „გადამწყვეტი მომენტი“, თავად ეს სიტყვა, ნეტავ რატომ ვუწოდებ მას ასე მაღალფარდოვნად? ის თუ ოდესმე უნდა დადგეს, – ცხადია, ხვალ და ზეგ არა და ალბათ არც არასოდეს, – თუ საზოგადოება ამ ამბით მაინც დაინტერესდება, რისთვისაც ის, – როგორც მე არა ერთგზის ვიმეორებ, – უუნაროა, თავად თუმცა სიტუაციიდან მთლად უვნებელი ვერ გამოვალ, მაგრამ მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ მე საზოგადოებისთვის ცნობილი ვარ. მის შუქში ვცხოვრობ ნდობით აღსავსე და თავადაც ნდობას ვიმსახურებ. და რომ ეს ჩამორჩენილი მწუხარე ქალი, მოგვიანებით გამოჩნდა, სხვები, ჩემს გარდა, მას ალბათ უმალ ბალახის თესლად აღიქვამდნენ და ყველასათვის სრულიად უხმაუროდ, ჩექმის ქვეშ გასრესდნენ, და რომ ამ ქალს, უარეს შემთხვევაში, შეეძლო მხოლოდ პატარა შტრიხი დაემატებინა იმ „დიპლომისათვის“, რომელშიც მე საზოგადოება როგორც მისთვის კარგა ხნის პატივსაცემ წევრს ამომიცნობს. ეს გახლავთ მოვლენათა დღევანდელი მდგომარეობა, რაც მოუსვენრობის მიზეზს ნაკლებად მაძლევს.
იმას, რომ წლებთან ერთად მაინც ოდნავ მოუსვენარი გავდი, საქმის ზოგად მნიშვნელობასთან არავითარი კავშირი არა აქვს; უბრალოდ, შეუძლებელია თავის შეკავება, როცა ვინმეს განუწყვეტლივ აბრაზებ, მაშინაც კი, როცა გესმის ამ გაღიზიანების უსაფუძვლობა; იწყებ ნერვიულობას (ხდები მოუსვენარი), ფიზიკურად იძაბები გადამწყვეტი მომენტის მოლოდინში, თუმცა მისი დადგომისა, გონიერების თანახმად, არ გჯერა. ნაწილობრივ ეს ასაკის ბრალიცაა. ახალგაზრდები ყოველივეს ლამაზად წარმოაჩენენ, ულამაზო ელემენტები ახალგაზრდობის უწყვეტ ძალის წყაროში იკარგება. თუ ახალგაზრდას მახვილი მზერა აქვს, მას ამის გამო არ დაძრახავენ, ეს სულაც შეუმჩნეველი დარჩება თავად მის მიერაც კი, მაგრამ ის, რაც ასაკში რჩება, არის მხოლოდ ნარჩენები, ყოველი მათგანი მნიშვნელოვანია, არც ერთი აღარ განმეორდება, ყოველი მათგანი აშკარად ხელის გულზე ძევს და ასაკში შესული კაცის მახვილი მზერა სწორედაც რომ აშკარად მახვილი (ფხიზელი) მზერაა და ძნელი არაა ამის დადგენა. საქმის დიდი გაუარესება არც ამ მხრივ მომხდარა.
რომელი მხრიდანაც არ უნდა შევხედო, მაინც ასე მოჩანს – და მეც ამავე აზრზე ვრჩები – რომ თუ ამ პატარა ამბავს როგორმე გარე სამყაროსგან დავფარავ, ჩემი ცხოვრება კარგა ხანს მშვიდად გაგრძელდება, მიუხედავად პატარა ქალის მთელი ამ რისხვისა.

გერმანულიდან თარგმნა რუსუდან ბეჟაშვილმა.

ჰესე კაფკას შესახებ

29 მარ

ჰერმან ჰესე
კაფკას განმარტებისთვის

წერილებს შორის, რომლებსაც მკითხველები მწერენ, არის ერთი კატეგორია, რომლის რიცხვი სულ უფრო იზრდება და მათ მე მკითხველსა და შემოქმედებას შორის სულ უფრო მზარდ ინტელექტუალიზებულ ურთიერთობებად განვიხილავ. ამ სახის წერილები, რომლებიც უმეტასად ახალგაზრდებისგან მომდის, დაჟინებულ მცდელობას გამოხატავენ ახსნა-განმარტებებისაკენ; მათი ავტორები დაუსრულებლად სვამენ კითხვებს. სურთ იცოდნენ, რატომ გამოიყენა ავტორმა აქ ეს სურათ-ხატი, იქ ის სიტყვები. ამ წიგნით რა “სურდა” ან რას “გულისხმობდა”, როგორ მოუვიდა თავში აზრად, რომ სწორედ ეს თემა აირჩია.
ჩემგან იმის ცოდნა სურთ, საკუთარი წიგნებიდან რომელი მომწონს ყველაზე მეტად, რომელია ყველაზე საყვარელი, ჩემ შეხედულებებსა და განზრახვებს ყველაზე უკეთ რომელი მათგანი გადმოსცემს. გარკვრულ ფენომენებსა და პრობლემებზე 30 წლის ასაკში აზრი სხვაგვარად გამოვხატე, ვიდრე 70 წლის ასაკში; თუ როგორია ურთიერთმიმართება დემიანსა და იუნგის ან ფროიდის ფსიქოლოგიას შორის და ა.შ. და ა.შ. ამ კითხვებიდან ზოგიერთი სკოლის ან უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტებისგან მოდის და მასწავლებელთა ზეგავლენა იგრძნობა, უმრავლესობა კი ჩანს ჭეშმარიტი, საკუთარი მოთხოვნილებებიდანაა წამოჭრილი და ყველა ერთად გვიჩვენებს იმმეტამორფოზას (სახეცვლილებას) წიგნისა და მკითხველის ურთიერთობაში, რომელიც ყველგან,მათ შორის საყოველთაო კრიტიკაშიც გვხვდება. ამაში მკითხველის გააქტიურებაა გასახარი; მათ აღარ სურთ პასიურად დატკბნენ, მათ სურთ ნაწარმოები მოიხელთონ და გაანალიზების გზით გაითავისონ.
მაგრამ ამ ამბავს თავისი საპირისპირო მხარეც აქვს: სიბრძნის ფრქვევა ხელოვნებისა და თხზულების შესახებ, მათი ერთგვარ სპორტის სახეობად თუ თვითმიზნად ქცევა, იმ მოთხოვნილების გავლენით, რომ ის კრიტიკული ანალიზით გადალახო. ამით თვითმიძღვნის, ჭვრეტის, შინაგანი მიყურადების ელემენტარული უნარი ძალზე დაზარალდა. თუ იმით კმაყოფილი ხარ, ლექსი ან მოთხრობა აზრებისა და ტენდენციის შემცველობით, აღმზრდელობითი თუ აღმშენებლობითი სახით (ხასიათით) შენში აღფრთოვანებას იწვევდეს, ასეთ შემთხვევაში ცოტათი კმაყოფილდებიან და ხელოვნების საიდუმლო, ჭეშმარიტი და არსებითი, ამგვარ ადამიანს ხელიდან უსხლტება.
ცოტა ხნის წინ ერთმა ახალგაზრდა კაცმა, მოსწავლემ თუ სტუდენტმა, მომწერა წერილი თხოვნით, მეპასუხა ფრანც კაფკას შესახებ მთელ რიგ კითხვებზე. მას იმის ცოდნა სურდა, კაფკას შემდეგ ნაწარმოებებს: “ციხე-სიმაგრე”, “პროცესი”, “კანონი”, მე რელიგიურ სიმბოლოებად ვთვლი თუ არა. – ან თუ ვიზიარებ ბუბერის აზრს კაფკას იუდეველობასთან მიმართების თაობაზე; – ან კიდევ მჯერა თუ არა კაფკასა და პაულ კლეეს შორის ნათესაობისა, – და სხვა ამგვარი. ჩემი პასუხი კი ასეთი იყო:

ძვირფასო ბატონო ბ.
…სამწუხაროდ, მე იმედი უნდა გაგიცრუოთ. თქვენი კითხვები და მთელი ის სახე (ხასიათი), თუ როგორ ექცევით შემოქმედებას, თუმც ეს ჩემთვის სრულებითაც არ არის მოულოდნელი, რადგან თქვენ ათასობით თანამოაზრე-კოლეგა გყავთ. მაგრამ ყველა ეს თქვენი პასუხგაუცემელი კითხვა, გამონაკლისის გარეშე, ერთი და იგივე შეცდომის წყაროდან მომდინარეობს.
კაფკას მოთხრობები სამეცნიერო ტრაქტატები როდი გახლავთ რელიგიურ, მეტაფიზიკურ, ან მორალურ პრობლემებზე, არამედ – მხატვრული ნაწარმოებები.
ვისაც უნარი აქვს მწერლის მართლა წაკითხვისა, სახელდობრ, კითხვების გარეშე, ინტელექტუალური თუ მორალური შედეგების მოლოდინის გარეშე, უბრალოდ მზადაა იმის მისაღებად, რასაც პოეტი გვაწვდის, ეს ნაწარმოებები თავის ენობრივ ქსოვილში მას აძლევენ ყოველ პასუხს, რასაც კი მოისურვებს. კაფკას ჩვენთვის არც როგორც თეოლოგსა და არც როგორც ფილოსოფოსს არაფრის თქმა არ შეუძლია, არამედ მხოლოდ – როგორც მწერალს. ის, რომ მისი ნაწარმოებები დღეს ასე მოდური გახდა, ის, რომ მათ ისეთი ადამიანები კითხულობენ, ვისაც არც ნიჭი ყოფნის და არც სურვილი მისი შემოქმედების აღსაქმელად, ამაში ის სრულიად უდანაშაულოა.
ჩვენთვის, ვინც კაფკას ადრეული ნაწარმოებებიდან მოყოლებული, მათ მკითველთა რიცხვს განეკუთვნება, თქვენი კითხვები არაფერს ნიშნავს. კაფკა მათზე არავითარ პასუხს არ გვაძლევს. ის გვაწვდის ოცნებებს, თავისი მარტოსული, მძიმე ცხოვრების ხილვებს; თავისი განცდების, გაჭირვებისა თუ უიღბლობის ანალოგიებს, – და არა “განმარტებებს”, რაც ამ შემოქმედების მახვილგონიერ ინტერპრეტატორებს შეუძლიათ გადმოსცენ. ამგვარი განმარტება არის ინტელექტის თამაში, ხშირად ძალზე მშვენიერი თამაში, ეს კარგია ჭკვიან, მაგრამ ხელოვნებისგან გაუცხოებული ხალხისთვის, ვისაც ზანგების პლასტიკაზე და თორმეტბგერიან მუსუკაზე წიგნების კითხვა და წერა შეუძლია, მაგრამ მათი ხელოვნების ნაწარმოების შიგნით შეღწევა არ ძალუძთ, ამაზე ხელი არ მიუწვდებათ, რადგანაც ისინი ჭიშკართან დგანან და ათასი გასღებით ცდილობენ მის გაღებას, და სრულებითაც ვერ ამჩნევენ, რომ ჭიშკარი ღიაა.
დაახლოებით აბგვარია თქვენს კითხვებზე ჩემი რეაქცია. თავი მაინც ვალდებულად ჩავთვალე, თქვენთვის მეპასუხა, რადგან სერიოზულად მეკითხებოდით.

(1956 წ.)