სტამბოლი-თბილისი

                                             სტამბოლი – თბილისი

 

ჩვენ, ქართველებს ხომ მუდამ ევროპა გვიზიდავდა, ყოველ შემთხვევაში, ჩემს ბავშვობასა და ახალგაზრდობაში ასე იყო, – პირადად მე აღმოსავლური არაფერი მაინტერესებდა. რატომ? მრავალცოლოანობის, ჰარამხანების, ჩადრების სამყაროსთან აბა რა გვესაქმებოდა? ან კიდევ ჩვენი პატარა ქვეყნის გმირული ისტორია გამუდმებით მრავალრიცხოვან მუსლიმებთან ბრძოლა არ იყო, საკუთარი თვითმყოფადობისა და ქრისტიანული რწმენის შესანარჩუნებლად?

უცებ ჩემი ცნობიერების არეალში ჩნდება თურქი მწერალი ორჰან ფამუქი და მისი რა წიგნიც კი ჩამივარდება ხელში, გასაოცარი ინტერესით ვნთქავ. ამჯერად ლაპარაკია მის ავტობიოგრაფიულ წიგნზე „სტამბოლი“. ის ერთი თბილისელი ბიჭივით გვიყვება თავისი ცხოვრების ამბავს. აღმოვაჩინე,რომ თურმე არის სადღაც სამყარო ჩვენს მიკროსამყაროსთან ასეთი მსგავსი და ახლობელი. ვეცდები, ამ წიგნიდან ჩვენთვის სულიერად ახლობელი მომენტები გავიხსენო თბილისური პარალელებით.

ერთი და ყველაზე მთავარი ნათესაობა ხომ ევროპა-აზიის გასაყარზე მდებარეობაა და ის განსაკუთრებული იერ-სახე, რასაც ამ ორი კულტურის თანხვედრა ქმნის.

ყველა ქალაქს ხომ თავისი ბედისწერა აქვს, ბედისწერას ისტორია აყალიბებს, ისტორიას – ადამიანები. ადამიანებიც ხშირად თავის ქალაქს გვანან და პირიქით…

„რა აზრი დევს ნეტავ მაინცდამაინც მსოფლიოს ამ წერტილში, დროის ამ მონაკვეთში

ჩვენს მოვლინებაში?“ – აზრი უდაოდ დევს, – საიდუმლოება ბედისწერის კანონშია.

ბევრი ნაცნობი თვისება მენიშნა-მეთქი რომ ვამბობ, თუნდაც ეს რად ღირს – ადამიანები სუფრასთან სიამოვნებით საუბრობენ და ერთად ყოფნით ხალისობენო

და საკმარისია, რაიმე ქონებრივ გაყოფაზე ჩამოვარდეს სიტყვა, მაშინვე სახე ეცვლებათ და მოიღუშებიანო. (ბავშვობაში მსგავსი რამ მეც რამდენჯერმე გამკვირვებია). ცხადია, ნათესავთა კრებულზეა საუბარი, მაგრამ სუფრა და ქეიფი

კი იქ მართლაც სხვანაირი იქნება.

წიგნში თხრობა ავტორისათვის ჩვეული სილაღით მიმდინარეობს. შენც მისდევ ფიქრთა მსვლელობას, თითქოს შენც მასავით ფანჯრიდან გასცქერი ბოსფორის სრუტეს და მოწმე ხდები მსოფლიო კატასტროფებისა. რატომ გვაინტერესებს სხვათა აზრი ჩვენს შესახებო? სვამს კითხვას ავტორი და თავადვე პასუხობს:

„რატომ მაინტერესებს ასე დასავლელი მოგზაურების აზრი სტამბოლზე…? ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ხანდახან ნერვალად, ფლობერად ან დე ამიჩისად წარმოვიდგენ თავს, ზუსტად ისე, როგორც ბავშვობაში ხატვის დროს უტრილოდ წარმოვიდგენდი; იმიტომ, რომ მე, როგორც პიროვნება, მათთან წარმოსახვით საუბარსა და კამათში ჩამოვყალიბდი. მეორე მიზეზი ის მგონია, რომ გასული საუკუნეების ჩემი ქალაქის გარეგნული სახისა და ყოველდღიური ცხოვრების შესახებ უცხოური წიგნებიდან უფრო მეტი გავიგე, ვიდრე თურქი მწერლებისაგან, რომლებიც სტამბოლისადმი არავითარ ინტერესს არ იჩენდნენ.“

თბილისში მგონი ეს ამბავი პირიქით იყო – კი გვაინტერესებდა სხვათა აზრი ჩვენი ქალაქის შესახებ და ვამაყობდით კიდეც  იმ ლამაზი სიტყვებით, რასაც მას უძღვნიდნენ მსოფლიოს პოეტები, მაგრამ გულის სიღრმეში გვჯეროდა, რომ მხოლოდ ჩვენ, თბილისის ბინადართ, მის უბეში გამოზრდილებს გვესმოდა ქალაქის ნამდვილი ბუნება.

აკი აქედან ერევანში გადასახლებულმა სტუმარმა ერთხელ გვითხრა კიდეც: „Тбилиси не просто красивый город,  Тбилиси – вкус и запах особый.»

ამ გემოსა და სუნის შეგრძნება მგონი მხოლოდ საკუთარ შვილს შეუძლია, – უცხო ეგზოტიკას ეძებს; მას არ სტკივა და ყოველ ქალაქს ხომ სატკივარიც ბევრი აქვს. რამდენი სახე შეიძლება გქონდეს შენ, ქალაქო – საძაგელიც და მშვენიერიც. განსაკუთრებით მრავალსახოვანი უნდა იყოს ევროპა- აზიის გზის გასაყარზე მყოფი ქალაქი. ამ მხრივ თბილისსა და სტამბოლს მსგავსი ბედისწერა აქვთ. „…ამიტომ სულ უფრო მიყვარდებოდა ქალაქის ვიწრო, ღარიბული ქუჩებისა და შესახვევების სევდა.“

ო. ფამუქს თუ ოდესღაც ეგონა, სამყაროს ცენტრში ვცხოვრობო, თბილისელებს მაგ მხრივ, პირიქით, უკმარისობის გრძნობა აქვთ: სხვაგან თურმე ასეაო, სულ ამას ამბობენ, იმას კი არა – ჩვენთან ასეაო. მაგრამ რაც არ უნდა უცნაური იყოს, საკუთარი თავი ყველა ქართველს მართლაც სამყაროს ცენტრი ჰგონია.

ჭაბუკი ორჰანი (სტუდენტობის დროს) ჩივის: „ძალიან მარტოდ ვიგრძენი თავი, როცა მივხვდი, რა ადგილი მიჭირავს სამყაროში, რა უზარმაზარი და რთულია იგი, რომ ჩემი რწმენა შერყეულია, ცოდნა კი – არასაკმარისი.“

საკუთარი ქალაქი ჯერ სამყაროს ათვლის წერტილია, შემდეგ გზამკვლევი ცხოვრების გზაზე. ორი კულტურის გასაყარზე მცხოვრებთ გამუდმებით გაორება გვდევს თან: ერთი მხრივ აჩქარებული პროგრესი, მეორე მხრივ – ტრადიციების ერთგულება. ბევრს უჭირს შუალედის დაცვა; ჩვენშიც ბევრია დროის მოთხოვნით, რობოტად ქცეული, ან კიდევ ტრადიციებს ჩაბღაუჭებული, ეთნოგრაფიულ ექსპონატად დარჩენილი. ზოგიერთ ახალბედა ჩამოსულს ძალზე აღიზიანებს ტერმინი „ნამდვილი თბილისელი“ და წლებს ითვლიან,ამდენი და ამდენი ხანია, რაც ჩამოვედიო. იმას კი ვერ ხვდებიან,რომ თბილისელობა პირველ რიგში ის განუმეორებელი ხასიათია, დასავლეთ-აღმოსავლეთის ის კულტურული ნაზავი, ჰარმონიულად რომ ჩამოყალიბდა საუკუნეების მანძილზე. სწორედ ეს განსაკუთრებულობაა, – ჩემი აზრით, – რომ ხიბლავს მსოფლიოს ყველა კუთხიდან ჩამოსულ ადამიანს. ერთდროულად ევროპაშიც ხარ და აზიაშიც, და თან ბოლომდე არც ერთგან… თბილისში.

ჩვენს თურქ თანამოაზრესაც მოზარდობისას ურთიერთობები თვალთმაქცობად მიაჩნდა: „…აქ ჩემს ადგილს ვერ ვპოულობდი. უფრო და უფრო მიჭირდა, მოვქცეულიყავი ისე, როგორც ‘ჩვენს სამყაროს’ შეეფერებოდა, სადაც ყველა ყველას იცნობს და უნდათ, ერთმანეთს ჰგავდნენ, სადაც ფასდება თავმდაბლობა და ტრადიციები, ისტორიული წარსული, წინაპართა ნაანდერძევი და სადაც პატივისცემით ეპყრობიან უფროს თაობას.“

რა საოცრად ნაცნობი ფრაზებია, ჩვენი მშობლების თაობის თბილისის შვილებიც

ხომ ზუსტად ასე ვგრძნობდით თავს, ერთი მხრივ პასუხისმგებლობა წარსულის ღირებულებებისადმი, მეორე მხრივ – აქედან გაქცევისა და თავისუფლების წყურვილი… მაგრამ ჩვენი ქალაქი ჩვენივე ნაწილია და ვეღარსად გაექცევი. წიგნშიც ხომ ასეა: „…დიდხანს აქ ცხოვრების მერე მიხვდებით,რომ მისი ხედები დაკავშირებულია თქვენს ყველაზე ნამდვილ და ღრმა გრძნობებთან და თან ისე განუყრელად, რომ თითოეული ქუჩა თუ შესახვევი განცდილ შეგრძნებებს გახსენებთ, როგორც რაიმე მელოდია, რომელიც საყვარელ მოგონებებს აგიშლის.“

თავად რა ხანია, სხვა უბანში გადავსახლდი და დღემდე ვერ ვეგუები, რომ აქაურობას ვეკუთვნი. თვით ჩემი ბავშვობის უბანიც აღარ გავს საკუთარ თავს, არც ხალხით, აღარც შენობებითა და სურნელით; ამიტომ დავდივარ თბილისში და თბილისი მენატრება. განა თქვენ არ დაგმართიათ ასე? ორჰან ფამუქიც ნაღვლობს, რომ მის ქალაქში ძველი შენობები, რაც სტამბოლის ხასიათს ქმნიდა, თვალსა და ხელს შუა ქრება.

მოკლედ, მთელი წიგნის კითხვის დროს, მეგონა, რომ თბილისელი ბიჭი თბილისზე გვიამბობდა, იმდენად ნაცნობი იყო ავტორისეული ნაფიქრი და დამოკიდებულება საკუთარი ქალაქისადმი.

აბა ხელოვანის ბედი და ხელოვნებასთან მიდგომა ნახეთ, თითქოს სტამბოლი ხომ უფრო დიდია და ბევრად უფრო ცნობილიც, აბა თბილისი მის მასშტაბებთან როგორ მოვა; საუბარია კონსტანტინოპოლზე – ოდესღაც ძლევამოსილი იმპერიის დედაქალაქზე. – მაგრამ აი, რას ეუბნება სტუდენტ ორჰანს დედამისი, როცა ვაჟს მხატვრობით გატაცებას ატყობს: „ – ეს პარიზი კი არ არის, შემოგევლე, სტამბოლია… მსოფლიოში საუკეთესო მხატვარი რომ იყო, არავინ მოგაქცევს ყურადღებას. …ჩვენ რომ მდიდარ ქვეყანაში ვცხოვრობდეთ, სადაც ხელოვნებას აფასებენ, მაშინ კიდევ ჰო…“

ჩვენთან ასე არაა? თითქოს უყვართ ხელოვნება, მაგრამ მხოლოდ სადილზე დასაყოლებელი ვაშლივით, ხელოვანი სიცოცხლეში იშვიათადაა სათანადოდ დაფასებული. გარდაცვლილებს, იცოცხლე, დითირამბებს ვუძღვნით.

აი, ასე ვიმოგზაურე ო. ფამუქის „სტამბოლში“ და სრულიად უცნობ ქალაქში თავი

სამშობლოში მეგონა.

„სტამბოლი“ მრავალპლანიანი რომანია, ყველა საკითხს ვერ შევეხებოდი, ამჯერად, რაც ნიშნეულად თვალში მომხვდა, იმაზე მოგახსენეთ.

კულტურულ განსხვავებაზეც არ მისაუბრია: იქ დომინანტია ისლამი, ჩვენთან ქრისტიანობა, მაგრამ ერთმანეთთან მეგობრობა შეგვიძლია. და მართლაც კარგი კითხვაა: კონსტანტინოპოლის გათურქება: დაპყრობაა თუ დაცემა?